1/12/07

POLAFÍA en Cerdedo (Nadal de 2007)

.
.
.
>>>
Lugar: Cerdedo (local da antiga Cámara Agraria).
Divulgadores: Calros Solla e Antonio Reigosa.
Música: Antón Castro, Os Chichisos de Pontevedra e Os Abrentes de Cerdedo.
Narradores orais: Manuela de Barro, Xosé da Fonte, Pandeireteiras de Barro de Arén...
Colaboradores: Consellaría de Cultura, AELG e Verbo Xido.
.
Visítese:
.
.
.

28/10/07

O AVE (A) POR CERDEDO

.
.
Meu dito, meu feito. Irrompe inexorábel o inverno e a mingua dos días virá de ganchete co agoiro do tren-alustro. A enchente de ferralla e formigón alagará o val de Cerdedo e, mentres en pé se teña, a mole cincenta asombrará a conca do Lérez, a aldea de Folghoso, a ermida do Pegho, o coto de Mámoas, a Torre dos Mouros, a Veigha dos Muíños... Xa nada volverá ser coma antes.

A terra das cerdeiras ou dos carballos –pois Cerdedo é un lugar complexo mesmo na súa toponimia– leva meses ocupando a primeira plana dos rotativos: que se é o lugar idóneo para relocalizar unha pasteira, que se a vaga de lumes, que se decidiron a sorte da Deputación, que se outro atentado contra o monumento aos mártires de Pedre, que se o lobo comellón..., e o AVE. Xamais nunca se lle emprestara tanta atención a este relanzo da montaña pontevedresa.

Cerdedo, a valgada dos ríos Castro e Seixo, alí onde o Lérez se fai xente, malia os desatinos ambientais cometidos, segue sendo un paraíso. Cando menos, a alguén aínda llo parece. Decimado pola emigración de sempre e o imposibilismo de hogano, o vello “Ceresetum” ou “Cercetum”, á raxeira dunha decadencia subvencionada, disfrázase de vila, agachando tras os prefabricados e os farois “isabelinos” a súa esencia aldeá, a súa verdade.

Xestionando asisadamente o patrimonio material e inmaterial, a harmónica herdanza dos nosos devanceiros, pódense abofé resucitar lugares deprimidos. Son abondosos os exemplos –e non vou empregar o do concello ourensán que todos coñecemos–. Pregúntome cal será o engado que empregan os propietarios das casas de turismo rural da zona para atraer os seus clientes: monotonía forestal?, parcelamentos tarde, mal e porcamente?, parques eólicos?, hidroeléctricas?, vereas intransitábeis?, “feísmo” en xeral?..., e o AVE.

A “alta velocidade” non é “unha Nosa Señora de ferro”, a bela metáfora do ferrocarril loado por Curros no seu Aires da miña terra do ano 1880. O AVE non fecundará os terreos de Cerdedo, nin espertará os homes –agás cando faga soar a bucina–, nin vai facer “frolecer” os eidos. O AVE non achegará á aldea nin a fartura, nin a luz, nin o progreso. O viaduto, o tunel e a entulleira, que serán os cachos de torta de “progreso” que coma Cerdedo, suporán renunciar definitivamente á posta en valor da súa singularidade como estratexia de supervivencia. E non che é mala estratexia, mentres agardamos por un mesías que lle dea outra oportunidade á agricultura ou que teza de vez o encaixe industrial.

Cerdedo en troco do ben común, en troco do interese xeral, escoitarase con vehemencia. Mais non tal. O AVE é un capricho de novos ricos. Si, nós, a unha xeración da miseria, ataviados de “Armani” e co cu rachado. Todos laian polo tren de primeira e para os de primeira (aqueles que mercadorean en Madrid), mentres o ferrobús de terceira, que é no que viaxa e viaxará o común, cómpre empurralo nas costas, asoballa xente nos pasos a nivel e para usalo é indispensábel posuír o título de cosmonauta polo demorado das viaxes.

É comprensíbel que os da capital de España queiran ter a beatífica paisaxe galega no cabo da escaleira. É coñecido o interese das construtoras (ou destrutoras) para que así sexa. O artigo “Contra o despotismo da velocidade”, extraído da Encyclopédie des Nuisances, é certeiro cando afirma que o pulo da viaxe nace moitas veces no desexo de ir buscar noutra parte xa non o novo, senón o vello, é dicir aquilo que un viu destruír alí onde vive. Mais nós, os outros galegos, os afastados do apeadoiro, tamén temos dereito a vindicar o noso pan de mañá e a chegar a Lugo con día.

Antes de que os bulldozers e as padexadoras braden famentos na valiña, antes de que lles deixemos levar devesas, poulas e estivadas a prezo de saldo; antes de que dende os rueiros despoboados nos sorprendamos ollando babiolos o galgar do convoi –Cerdedo xa sempre por debaixo–, salientaremos unha vez máis cal é o verdadeiro ouro negro da aldea e do que aínda hai xenerosas anque limitadas reservas: a beleza e o silencio. Ollo ao tren!
.
Faro de Vigo, 28-10-2007
.
>>>
Fotografía: Pintada contra o AVE.
.
.
Léase a crónica da 5ª edición da xornada cultural TERRA DE TODOS, organizada por Verbo Xido arredor da problemática do AVE e celebrada en Cerdedo:
.
.
..

9/10/07

XINETE DAS BALEAS

.
. .
. .
.
O pasado 27 de setembro, Bernardino Graña Vilar, poeta, narrador e dramaturgo galego, fixo 75 anos. Bernardino, nado na vila de Cangas do Morrazo no ano 1932, consagrou esta primeira etapa da súa vida ao arrequecemento do tesouro literario da galeguidade e asemade ao fornecemento do acervo literario universal. Nesta nova andaina, o poeta do mar, o noso poeta océano, creador prolífico e infatigábel, seguirá saciando abofé "a fame e secura dos calados" co menciñeiro xarope elaborado no trobo da súa inspiración. "Mil voltas máis, torreiro, guieiro amigo!".
.
Bernardino Graña, que formara parte do activísimo Grupo Brais Pinto no eslamiado Madrid da ditadura, membro fundador e presidente da AELG (Asociación de Escritores en Lingua Galega), estúdase hoxe como integrante da chamada Xeración das Festas Minervais ou mellor, Xeración de 1957, grupos literarios aos que tamén se adscriben, entre outros, Manuel María, Uxío Novoneyra, Xohana Torres, S. García Bodaño, Avilés de Taramancos, X. L. Franco Grande, A. López Casanova e X. L. Méndez Ferrín.
.
Bernardino Graña é autor dos poemarios Poema do home que quixo vivir (1958), Profecía do mar (1966), Non vexo nin Vigo nin Cangas (1975), Se o noso amor e os peixes... (1980), Sima-Cima do voar tolo (1984), Himno verde (1992), Luz de novembro (1997) e Sen sombra e sen amor (2004). Autor, así mesmo, das pezas teatrais Vinte mil pesos crime (1962), Sinfarainín contra don Perfeuto (1975), Os burros que comen ouro nunca cabalos serán (1979), e, entre outras, das obras narrativas Fins do mundo (1974) e a recentemente publicada Protoevanxeo do neto de Herodes (2006).
.
Os actos de homenaxe, sabiamente encadeados pola Asociación Cultural A Cepa de Cangas, comezaron o mesmo día 27 cunha gorentosa cea á beira do mar de Moaña. Ao convite acudiron destacados persoeiros da política e da cultura galegas e veciños e amigos do homenaxeado: os alcaldes de Cangas e Moaña, a delegada provincial de Cultura, os escritores Anxo Angueira, Adolfo Caamaño, Pepe Cáccamo, Francisco Castro, Marta Dacosta, Vítor Freixanes, Elvira Riveiro, Xosé Vázquez Pintor, Asun Veloso... Léronse poemas e adhesións, fíxose entrega de agasallos e un emocionado Bernardino falou e soprou as candeíñas da súa torta de aniversario.
.
Os días 28 e 29, o auditorio municipal de Cangas foi o lugar escolleito para escenificar o tributo de agarimo, agradecemento e admiración que o pobo do Morrazo e o país enteiro ofertou a un dos grandes das nosas letras. A Coral Polifónica de Bueu, a Coral Lestonnac de Cangas, a Coral Queixumes do Hío, o Coro San Xosé de Cangas, o Coro Mornura de Cangas, a Banda de Gaitas Tromentelo de Coiro, Na Virada, A Quenlla (cos incombustíbeis Mini e Mero), Tino Baz, Miro Casavella, Pablo Costas, César Morán, Xavier Blanco... Pecharon o acto, tras máis de tres horas de música e poesía, Xosé Manuel Pazos, concelleiro de Cultura de Cangas, Clara Millán, alcaldesa da vila, Luís Bará, director xeral de Cultura e, finalmente, Bernardino Graña quen non desaproveitou a oportunidade, mestre eterno, de aconsellar o auditorio na necesidade de roubarlle horas de lectura e creación ao traballo, obriga perniciosa á que nos somete o sistema económico capitalista, desacougante e alienador. Baixou o pano e os asistentes espertamos á crúa realidade sabedores de ter participado nun acto cívico irrepetíbel.
.
Nun esforzo editorial encomiábel –polo axustado dos prazos–, Edicións Xerais tirou do prelo Bernardino Graña. Homenaxe no 75 aniversario, unha colección de textos e estampas (ensaio, poesía, pintura e fotografía) achegados por afectos e discípulos do poeta. A edición estivo ao coidado do profesor e crítico literario Héitor Mera, autor do libro Conversas con Bernardino Graña (Xerais, 2005) e da edición crítica de Vinte mil pesos crime (Xerais, 2005). Héitor Mera, testamenteiro literario de Bernardino Graña, non só é, hoxe por hoxe, unha autoridade nos eidos vital e ficcional bernardinianos senón que ademais, cómpre salientalo, foi peza fundamental da perfecta engrenaxe organizativa. O amor é unha arma de construción masiva. Parabéns. Como hei vivir mañá sen a luz vosa?
.
Vieiros: Cartafol de libros, 9-10-2007

.
.
>>>
Ilustración: Cartaz anunciador da homenaxe, deseñado por Mónica García (Grupo Serpe Bichoca).
Fotografía: O autor destas liñas, arroupado polo crítico literario Héitor Mera e polo egrexio Bernardino Graña.
.
.

26/9/07

BOTELLÓDROMOS

.
.
Non vai ser un quen tire a primeira pedra. Quen fora novo e non fora tolo. Eu, da quinta do 71, anque obxector, tamén teño chegado a casa sobre da mañá e de memoria. Lembro así mesmo, coa emoción da xuventude perdida, ter cantado rouco aquilo de "Hermano bebe que la vida es breve...", versos popularizados por unha mítica banda de rock viguesa, mais o que non lembro é a tétrica procesión de alcólicos de supermercado cara ao Campiño pontevedrés, nin os desmandos contra a propiedade pública, nin as enchentes de lixo e inmundicia en plena era da reciclaxe e da sustentabilidade. Retireime da circulación antes de que o “botellón”, fenómeno social consolidado e mesmo xa institucionalizado, escollese o adro de Santa María, marco incomparábel, como campo de batalla e observo hoxe con pasmo como as autoridades municipais e os voceiros das asociacións veciñais se afanan na procura dunha nova localización para esta versión fundamentalista e dexenerada da “movida”.

Nada máis lonxe das intencións dos representantes da sociedade pontevedresa que ser o branco das iras dun fato de adolescentes que invisten o seu lecer e o doméstico imposto revolucionario nunha maratón etílica (e outras herbas) cuxos danos colaterais adoitan paliarse cun sobresforzo das brigadas municipais de limpeza, das forzas de orde pública e dos servizos sanitarios de urxencias, aínda que, como dixo o sepultureiro: “Deus dea traballo, cada un na súa profesión”.

Xa que non se albisca unha solución a curto prazo, senón un “tupido veo”, non vou desaproveitar a oportunidade de defender a idoneidade do meu “botellódromo” alternativo, verbigracia: a praza de touros de Pontevedra. Aclaro que a devandita proposta foi tamén debidamente consensuada con catro ou cinco representantes do sindicato de libadores, coa particularidade, non insignificante, de ter desenvolvido o meu traballo de campo en horario lectivo, é dicir pola mañá, pois sabemos que se “priva” con nocturnidade e aleivosía e que hai moitos que beben para esquecer.

O anfiteatro da Moureira, infrautilizado, reúne as condicións axeitadas para acoller tan magno espectáculo. Mais, atención, só o círculo de area pode ser empregado para este benemérito fin. A particular natureza do escenario permitiría enxugar facilmente vomitonas e ouriños (quen ten un felino na súa casa ben sabe do que estou a falar) e mesmo amortecer agarimosamente calquera esvaecemento provocado pola tensión (baixa) e o fragor (unha boa dose de decibelios) do evento. Por mor de respectar as leis, unha liña diametral trazada con cal afastaría a zona de fumadores da de non fumadores. Unhas canastras de quita e pon resolverían o sempre problemático pousado do “cubata”. Asemade, bendita inspiración, o monumental curro impediría o tan temido esparexemento do rabaño pola contorna.

Se insisto no do emprego exclusivo da areeira é porque as bancadas e os palcos cumpriría que fosen destinados para o acomodo dos pais das crianzas (atendendo, como se acostuma na Boa Vila, ao seu status social). Os proxenitores ou titores legais dos rapaces e rapazas e mais aqueles que tivesen a ben acompañalos estarían obrigados a aboar unha módica cantidade de diñeiro por mor dos consabidos gastos de mantemento que todo “sarao” acarrexa. En troco, serían testemuñas de excepción do comportamento do seu herdo xenético lonxe do fogar, permitíndolles, se quixeren, tomar apuntamentos e aplicar, se o estimaren oportuno, as debidas medidas correctoras. O foxo e os burladoiros ocuparíanos os membros de Protección Civil, Bombeiros, Cruz Vermella... por se tivesen de administar os primeiros auxilios. A porta grande abriríase só en caso de coma etílico ou delirium tremens. Tras a esmorga, unha varredura cos “Citycat” e até o vindeiro xuntoiro. No rueiro de San Roque, agardaría paciente unha moderna frota de “noitebuses” que conduciría os superviventes alí onde dispuxesen. Non vaia ser que morran na estrada e afeen as estatísticas. Cando as Peregrinas, coa eclosión das “peñas”, as instalacións do novo Pasarón poden dar avío. Esta segunda proposta acompañaríase de seu cun amplo abano de posibilidades deportivas, se aínda hai quen se teña en pé. A alternativa de Pasarón propiciaría ademais un fermoso quid pro quo, xa que o refugallo orgánico é esterco de primeira.

Sería bo, e xa remato, pois non quero abouxalos co meu remuíño de ideas, someter a debate a oportunidade de organizar como actividade escolar para o vindeiro curso unha serie de visitas guiadas para o alumnado de Educación Primaria (procuraríase evitar, neste caso, que pais e profesores compartisen bancada, en previsión de enfrontamentos). Os educadores poderían deste xeito ilustrar os seus ben intencionados consellos con algún caso práctico e glosar en idade temperá os riscos da procelosa adolescencia.
.
26-9-2007
.
>>>
Fotografía: Praza de touros de Pontevedra, botellódromo alternativo.
.
.

18/9/07

A MONTAÑA MÁXICA

.
.
Aínda hoxe me pregunto que caste de “cranios privilexiados” argallaron a desfeita do monte do Seixo. O Seixo, capacete enfesto da serra do Cando (vallan os 1.015 m de altitude do Outeiro do Coto), serve de linde e vincallo aos concellos de Cerdedo, Forcarei, A Lama e Cotobade e mesmo ás provincias de Ourense e Pontevedra. No cabo da pasada centuria, apelando a non sei que andrómenas estratéxicas, os gobernantes de outrora concedéronlle á empresa vasca Gamesa os dereitos de explotación dun desmesurado parque eólico. Sei de boas fontes que os estudos de impacto ambiental e arqueolóxico que outorgaron luz verde á instalación do enxeño eléctrico foron unha babecada. Só hai que subir ao lombo da montaña e contemplar o macabro espectáculo. A serra do Cando intégrase nesa entelequia denominada Rede Natura pois, neste país, as figuras de protección do patrimonio valen o que unha vaca escrocada na feira. Non hai espazos naturais máis ameazados ca os que locen a bitola de protexidos. Para máis inri, tornando ao Seixo, as contrapartidas económicas para as aldeas prexudicadas, esmola. Os beneficios para as sucesivas multinacionais que, após Gamesa, gozaron dos dereitos de concesión (Marubeni, J-Power, BBW-Olivento, FCC...), pingües.

Ben, verbo da miña candidez inicial, xa sei o que están a pensar. A resposta é ben sinxela. Só hai que pescudar no papelorio para determinar quen era que, na administración autonómica e local, alá polo ano 2000, cando se perpetrou tamaña felonía. O mal xa está feito –e polo que se ve, aínda por facer–. Turren os aludidos do carro da súa consciencia.

Deixando a un lado o remorso e fincando a esperanza no porvir, se nos doe o monte do Seixo é porque sen dúbida estamos diante dun espazo natural privilexiado. A altura, con día claro, permite enxergar as rías de Arousa, Pontevedra, Vigo e o mar alto. Os horizontes máis afastados pousan mainos na palma da man. No verán, os veciños das aldeas estremeiras festexan nas súas lombas e picoutos a romaría da Santa Mariña e a romaría da Cruz, abofé cristianización de antigas ritualidades pagás. Non hai nada máis grotesco que participar na liturxia, sexan cales sexan os credos e as conviccións, véndote arrodeado das ciclópeas tarabelas, abafado, abouxado pola súa desacougante renxedoira. Ducias de esteos de follalata ennegrecida profanan a beleza incontestábel do lugar, aínda así engaiolante.

Amais da súa singularidade biolóxica e paisaxística, o monte do Seixo é unha montaña “máxica”. Este é o seu máis acaído apelativo, xa que unha oportuna pescuda etnográfica obtivo como resultado a catalogación de cando menos 30 estacións míticas asociadas a outros tantos recantos da súa orografía. O monte do Seixo convértese así, sen custo ningún, no máis primoroso parque temático da nosa mitoloxía popular: Chan de Mamas, Lagoas de Xestido (onde seica se localiza a cidade asolagada de Trentinán), Laxa Mosqueira (xa enxalzada por Sarmiento no século XVIII), Almadraque de Pirocha, Trampa do Lobo, Cruz do Seixo, Portalén (segundo os aldeáns, a porta do Outro Mundo), Marco do Vento, chaira da Santa Mariña (onde no ano 2000 se atopou un fragmento de ara votiva arrasada pola maquinaria), Outeiro da Cama (relacionado con rituais favorecedores da fertilidade), Castro Grande, etc., etc., etc.

Desque se deu por inaugurado o “Roteiro da Montaña Máxica”, no mes de decembro de 2005, moitos foron os persoeiros do mundo das artes e das ciencias que nos teñen acompañado na súa descuberta, entre outros, os prestixiosos arqueólogos Pablo Novoa e André Pena, os cales non escatimaron gabanzas para a montaña e para o labor cultural nela desenvolvido. O mesmo André Pena, en visita efectuada o pasado domingo, 8 de setembro, salientou a urxente necesidade de que a autoridade competente se implique sen reservas no proxecto “Montaña Máxica”, apadriñado pola Asociación Cultural Verbo Xido, para, efectuados os investimentos necesarios, converter o monte do Seixo no referente da cultura celta a nivel internacional, co que iso suporía como acicate turístico, daquela económico, para unha bisbarra, a Terra de Montes, que esmorece pola falla de iniciativas ilusionantes e subordinada a alleos intereses (parques eólicos, AVE, hidroeléctricas...). Menos xogos de guerra, “noches ibicencas” e touradas e máis pór en valor a historia e tradicións de noso. Así sexa.
.
Diario de Pontevedra, 18-9-2007
.
>>>
Fotografía: Portalén (monte do Seixo).
.
.
Véxase o tríptico-guía en Galicia Encantada:
.
.
.
.

15/9/07

13/9/07

VAIPOLORÍO

.
.

O río dos Gafos ten o nacedoiro na freguesía de Figueirido, no veciño concello de Vilaboa. Sen nome de seu, o río foise apropiando do celme onomástico das súas ribeiras en troco dun beixo húmido e confortante: o río dos Gafos, ou dos Ghafos –pois a gheada é trazo dialectal característico–, o río da Estación, o río do Cocho, o das Veighas da Porta, o río do Toxal, o río de Tomeza, o río das Brañas, o río dos Ghatos, o de Detrás do Pino, o do Ghorghullón, o río Ghrande, o do Reformatorio, o río de Divina, o río do Menexo, o da Estación Vella, o de Campolongo, o río da Taboada, o dos Pelamios, o río da Gholeta, o río dos Pozos, o río do Peilán... achegan o seu doce quiñón á ría de Pontevedra, onda o peirao das Corvaceiras, a carón do rueiro da Moureira.

Gafo (quizais do árabe qafa “contraída, cos dedos dobrados”) é infeccioso, sarnoso, leproso, laceirento..., mais non cualifica o hidrotopónimo a calidade das augas senón o seu uso salutífero e vivificador. Preto da desembocadura do río, na Moureira de Abaixo, antigo casar de mareantes, aínda sobrancea a solaina da que foi medieval leprosaría, hospital de san Lázaro, santo avegoso da lepra ou mal gafo. O río deu en tempos alivio aos afectados por esta terríbel doenza e nós, en pago, recuncamos na lideira de convertelo nun fedorento vertedoiro.

Celebramos o labor de acondicionamento e limpeza que ao longo do ano 2007 desenvolveron a Xunta e o Concello de Pontevedra nas marxes do río. As tarefas de recuperación e conservación cómpre agora orientalas cara á mellora da condución das augas fecais que discorren á súa beira, na rehabilitación, por exemplo, da medieval ponte do Couto, segundo algúns estudosos, un dos dous vaos da Pontevedra romana, ou na exclaustración da súa travesía por Campolongo. Alén de pasadeiros de madeira e vereas anticolesterol, un río é fundamentalmente auga que flúe ceiba e límpida de seu.

De sermos respectuosos co ambiente, con “aquilo que nos rodea”, o río, que é de todos –tamén de quen o emporca pola calada–, valeríase en por el para se amosar garrido e vizoso aos nosos ollos. No seu treito alto, o Gafos, sempre preguiceiro, adobía a súa distinguida indecisión con verde gabán flocado de sombras e rechouchíos. Pontes e muíños, enxeño dos ourives da pedra, sonlle torques e arracadas. Vello agarimoso e sabio, o noso río ameniza a paseata dos que a el entregan o seu lecer con lerias de mouras arroubadoras, trasnos rebuldeiros e inquedantes lavandeiras enloitadas. Mentres o río soe, encha, devale non haberá fame ningunha na aldea, pois o Gafos leva toda unha vida, a súa, achegando auga ás colleitas, enfiando pontigos e peares, remudando lavadoiros, facendo bailar os rodicios da moenda, mais tamén convidándonos en cada reconca e relanzo á descuberta do seu farto tesouro natural, preservado incólume pese á nosa cega ambición e inexplicábel desleixo. Con ben pouco se contenta a natureza!

Os amigos de Vaipolorío devolvéronlle o alento a un Gafos esmorecente e agora cangan coa obriga perdurábel de manter viva a troita do seu xorne. Sete anos despois e miles de quilos de inmundicia retirada do seu leito fixeron posíbel o restablecemento dunha mancada anatomía. A benéfica asociación concedeulle ao río unha nova oportunidade e asemade nola concederon a todos nós. Cómpre non baixar a garda, cómpre non colgar aínda as botas de goma, xa que un negro nuboeiro de ferro e formigón se bosquexa no horizonte.

Así como o voo dos cabaliños do demo dan testemuño da salubridade fluvial, o rebulir de colectivos como Vaipolorío testemuñan a boa saúde da sociedade, impeléndonos a erguer a vista do embigo e a maxinar que aínda hai esperanza.

Vao, Arnela, Insua, Ponte, Olleiro, Lentura, Ola, Reconca, Illó, Ourela: VAI POLO RÍO!

Diario de Pontevedra, 13-9-2007
.
.

6/9/07

A VERDADE SÓ TEN UN CAMIÑO

.
.

A fatídica noite do 13 de agosto de 1936, un fato de fascistas de Cerdedo, ao acubillo das tebras, someteron a crúa tortura e deron morte aos seus veciños Francisco Arca Valiñas e Secundino Bugallo Iglesias, sindicalistas da CNT, no antigo quilómetro 74 da estrada de Ourense, preto do lugar denominado Ponte do Barco. Agochados no anonimato “a voces” foron dilixentes brazos executores de quen, dende a capital da provincia, demandaba insaciábel "chicha, mucha chicha". Abríase deste xeito a veda dos leais á República, dos ateos, dos “roxos”..., nunha hobbesiana caza ao home, labor rigoroso e sistemático que tiña por obxectivo envorcar o estado das cousas, sementar o terror e erradicar o libre asociacionismo e a pluralidade de pensamento. Incoábase a represión. Xa nada volvería ser coma antes, nada e ninguén in statu quo ante. Os golpistas afanáronse, con éxito, na reconstrución do pasado, profanaron o recordo e converteron as vítimas, salvagardas dun goberno legalmente establecido, en indesexábeis, inxectando o repudio e a vergonza nas súas familias.

Setenta anos despois, ao abeiro do Ano da Memoria, auspiciado por unha nova vontade política alicerzada así mesmo na soberanía popular, a Asociación Cultural e Ecoloxista Verbo Xido de Terra de Montes, co gallo da 4ª Xornada Cultural “Terra de Tod@s”, viuse na obriga moral de erguer na Ponte do Barco-Pedre (Cerdedo) un humilde monumento que honrase os malfadados Arca e Bugallo, estendendo a homenaxe a todos os cerdedenses mortos a mans dos franquistas no concello de Cerdedo.

Xa o 13 de agosto de 2006, o día da agardada inauguración, o monolito da Ponte do Barco sufriu o embate do fanatismo irracional que aínda supervive na aldea de Pedre. Aqueles que, favorecidos polo caos incendiario dese verán, prenderon lume no entorno do monumento e abrasaron a lápida, espoliárona días despois, arrincando con saña a súa placa conmemorativa. Tales delictos non foron merecentes da atención das forzas de orde pública. Na devandita placa líase e lerase: “Francisco Arca Valiñas – Secundino Bugallo Iglesias. Ponte do Barco – Agosto de 1936. Morreron pola liberdade”. A asociación Verbo Xido e a vontade da boa xente que acode solidaria aos seus actos e actividades en Terra de Montes fixo posíbel a pronta restauración do roubado.

Meses despois, a finais de xullo de 2007, uns días antes da celebración da 5ª “Terra de Tod@s”, e por terceira vez, o monumento que debera ser orgullo dos cerdedenses, foi novamente vulnerado. Verbo Xido agradece as achegas, moitas delas anónimas, que farán posíbel a restitución do alleado unha e mil veces máis.

En resposta á triste repercusión que estes lamentábeis feitos teñen no seo das familias das vítimas, no seo dos colectivos que ao longo e largo do país teiman na recuperación e promoción do noso patrimono histórico e cultural e, en xeral, no seo da sociedade galega conscienciada, as autoridades, e en concreto a corporación municipal de Cerdedo, deberan expresar a súa máis enérxica condena a estes actos. Mais a ambigua, medrosa e vacilante actitude dos edís cerdedenses –lémbrese o sibilino trasacordo preelectoral do goberno de Cerdedo, onte e hoxe nas mans da dereita, verbo da rúa que no lugar leva o nome dun alcalde falanxista–, propicia a actitude desafiante duns cantos nostálxicos do anterior réxime que co vento a favor, mais a contracorrente, coartan outra volta a liberdade de todos os veciños e pexan o labor dos investigadores desexosos da recuperación e clarexamento do noso pasado recente en prol da verdade e da xustiza.

Como di o pobo: “A verdade só ten un camiño”. A empencha do radicalismo reaccionario e trasnoitado non nos debe amedrentar. Ánimo daquela para os compañeiros Dionísio Pereira e Alfredo González, reputados intelectuais, valentes adaís da liberdade, homes xenerosos que supeditaron o seu benestar aos intereses da comunidade. Non estades sós.
.
Diario de Pontevedra, 6-9-2007
.
>>>
Fotografía 1: Roxerio Arca, fillo de Francisco Arca, a carón do monumento na honra e lembranza de seu pai.
Fotografía 2: Monumento aos mártires cerdedenses (Ponte do Barco-Pedre).
.
.

2/9/07

PACO SUTIL, ARTE PICTÓRICA


Quen deu por esvaída a fermosura? Quen se afana en murchar o arco da vella, o abrente, o solpor, o setestrelo? Quen enxerga apazugar o ánimo crebado no esgrevio xergón da fútema? Malpocados. A beldade aínda campa, aínda reina nos recantos intocados, nos secretos paraísos dos poetas, na lenturosa ensoñación dos pintores, pegureiros da natureza indómita.

Só o artista, caste senlleira, sabe das vereas, dos peares, dos pasadoiros acochados, roteiros iniciáticos que conducen o espírito perante o espello das esencias; quizais unha folla en branco, quizais un branco lenzo, quizais unha lene saba de neve encol dos picoutos da soidade...

E acordamos os ollos esgotados de mundo ao verde das ribeiras que recenden a troita e á fariña das moendas de outrora. Tanxe o vento na folla de bridos e ameneiros. Bea unha ovella, brada un boi. Regalamos a vista cansa ao azul dos cantís e mar aberto –o salitre presentido axota o pestanexo–. Espeta o carrán coma lóstrego. Larga o pano unha dorna.

Rebumbio de xente. Pendello a pendello, a vida é romaxe. Rabúñanos arestora a miraxe da augardente, leite pagán da alquitara; do caldo albariño, do caíño que risca a súa negra pouta no luar da cunca. Goréntanos o molete, froito da seara triga, acabadiño de enfornar, amosando impúdico o miolo, aínda quente. Que mellor leito para unha onza de polbo á feira? Que mellor cameiro para unha sardiña de San Xoán?

De socate, o rubir fricativo da foguetaría asolaga os sentidos, cobra fatua, bulleiro de pólvora, cadoiro de estouros abouxantes. Irrompen as gaitas no torreiro, andoriñas de fol. Torna o gaiteiro da música, gado rebuldeiro, e acortíñao en pasarrúas, muiñeiras, alboradas... Gaiteiriños da Galiza, rexos mariscais do sentimento, rubio sangue e acibeche nas galas. Emerxe dos piagos da alma un aturuxo, pois cadora, cómpre tirarlle o testo á emoción que ferve. Céibanse as pernas ao antollo do redobrante e, daquela, as pólas do corazón estalícanse de corvos e amargura. Oxalá fose eterno este intre.

Eis o universo do mestre Sutil. Os seus corpos celestes ordénanse coma mazás maduras na herbeira, á roda da mazanceira abaloirada pola airexa do agosto. Arte pura, límpida, reconfortante. Pintura exenta dos adobíos da falsa modernidade. Pintura intemporal, eterna, á contrafío das modas. Testemuño dunha beleza pretérita ou ameazada. Valioso documento etnográfico. Cando a nosa identidade se sublime no fumeiro da lembranza, a pintura de Sutil, frauta engaioladora, deitará no chan un fío de faragullas, chamaranos docemente, convidándonos a atravesar a tea por ver de achar no outro lado os vestixios de quen vimos sendo.

2-9-2007
.
.

7/8/07

ANA ACUÑA, SEMPRE E MAIS DESPOIS


No ano 1999 viu a luz o meu primeiro poemario, Xabregho, no seo da colección “O Roibén” de Edicións Río Xuvia. A coordinación da colección era responsabilidade de Xavier Frías Conde e a autora do esclarecedor limiar foi a profesora Ana Acuña, compañeira de estudos universitarios no CUVI e na USC, e cuxa amizade conservo coma un dos meus máis prezados bens. A profesora Acuña, daquela docente na Complutense, someteu a escolma de poemas ao xuízo de Vicente Araguas. O seu bondadoso parecer, a xeito de carta datada en Majadahonda a 18 de xaneiro de 99, da que gardo copia, enlousou o adro da miña aventura editorial: Concordo coa idea de publicalos: canto antes mellor, que o tempo corre que mete medo [...] supoñen un detour, un desvío, do que se vén facendo aquí e agora. Hai débedas que non chega unha vida para pagalas.

A profesora Ana Acuña que entre outros moitos labores desenvolvía o de secretaria de redacción da Revista de Estudios Gallegos Madrygal, publicación da titulación de Filoloxía Románica da Universidade Complutense á que se adscribía, convidoume a participar como poeta no número 2 da mesma, editado en 1999 (eu xa colaborara, como fotógrafo, no número 1). Adianteille, para a ocasión, uns poemas que pouco despois farían parte de Mel de arañas, o meu segundo poemario, publicado no ano 2000. Vicente Araguas remitiría a El Correo Gallego (10 de decembro de 2000) unha reseña inzada de inmerecidos eloxios á miña obra e persoa: Underground; libro discordante; poesía nada confortable, no que ten de desacougo espiritual e físico; Carlos Solla circula por onde lle peta, o que nunca foi mala cousa... O número 2 de Madrygal recollía tamén unha fermosa recensión de Xábregho da autoría de Juan José Carracedo Doval.

O número 4 de Madrygal, editado no ano 2001, agasalloume coa reseña de María Xesús Nogueira a Mel de Arañas. A pé de páxina dábase noticia da exposición pictórico-poética que baixo o título "Terras raras" organizaramos o pintor Francisco Sutil e mais eu no Club Náutico de Vigo en agosto de 2000. O estudo interpretativo correra a cargo da indispensábel Ana Acuña. A profesora marinense convidaríanos a min e ao querido amigo Paco Sutil a participar no libro Muller de doce sal. Homenaxe a Inés Canosa, editado por VTP en Madrid no mesmo ano. A edición da obra estivo ao coidado de Xavier Frías Conde, Carme Blanco Ramos e a propia Ana Acuña que tería a ben engadir no libro o estudo interpretativo da exposición "Terras raras".

Terras raras sairía do prelo ao abeiro da colección “O Roibén” de ACEF (Asociación Celso Emilio Ferreiro) e Arte Tripharia en maio de 2001. O consello editorial estaba formado por Vicente Araguas, Fermín Bouza, Ana Acuña e Manuel Pereira. O magnífico limiar foi redactado por María Xesús Nogueira. No mes de maio de 2001 presentaríase Terras raras na Galería Sargadelos de Madrid xunto cos poemarios A soidade dos números primos de Covadonga D’lom, A vida sempre e sobretodo de Crisanto Veiguela e Lembranzas e olvidos de Rafa Yáñez. O acto correu a cargo de María Victoria Navas e de Xavier Frías como director da colección.

En outubro de 2002, a profesora Ana Acuña trasladoume a invitación para participar no "Encuentro circular de poesía en vivo", organizado pola Facultade de Filoloxía da Universidade Complutense en Madrid. Da miña viaxe e estadía lembro un voo arrepiante, o agarimo de profesores e alumnos, o poeta José Viñals, autor segundo me transmitiu dun poemario titulado Miel de avispas, a tertulia no Comercial e a hospitalidade de Luís Luna que en 2002 publicaría en Arte Tripharia xunto a Óscar Curieses o poemario Ignicións do que, moi honrado, escribín o limiar.

Os números 14 e 15 da revista A Freita (anos 1999 e 2000), publicación da MDGA (Mesa prá Defensa del Galego de Asturias), que tiña a Xavier Frías Conde como membro do consello de redacción, e Ianua, revista virtual de Filología Iberorrománica (www.iaga.com/ianua), fixéronse eco das miñas primeiras incursións no eido do ensaio. As súas páxinas anticiparon o que meses despois (no ano 2002) agromaría como Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral.

No ano 2005, Ana Acuña púxome en contacto con Olivia Rodríguez González, profesora da Universidade da Coruña, co aquel de participar no libro colectivo Das sonorosas cordas. 15 poetas desde Galicia, publicado pola editorial madrileña Eneida. A profesora Olivia González encargouse da edición e Rafael Morales Barba, profesor da Universidade Autónoma, escribiu o prólogo.

Afortunadamente, non fun beneficiario exclusivo do labor de mecenado desenvolvido pola profesora Ana Acuña durante a súa experiencia madrileña, pois a colosal tarefa de promoción da cultura galega levada a cabo alén das nosas fronteiras por ela e polos integrantes do grupo Bilbao fixeron posíbel a entrada en escena de moitas voces poéticas novas, achanzando o sempre difícil primeiro paso. Concordo coa profesora Carmen Mejía, a cal, no prólogo ao libro colectivo Comercial. Poesía galega en Madrid. Outono 1998, salientaba o compromiso deste grupo poético, fincado en “territorio comanche”, coa cultura do país: Coido que esta iniciativa é enriquecedora e amosa, unha volta máis, que as xentes galegas non deixan o seu “enxebrismo”, neste caso a súa lingua, a súa cultura, aínda que vivan en Madrid. A obra colectiva Comercial fornecíase da inspiración de Vicente Araguas, Fermín Bouza, Xavier Frías, Xosé Manuel Outeiro, Claudio Pato e Manuel Pereira; todos seis, autoridades rexamente consolidadas hoxe no eido da creación literaria e da promoción cultural.

Gardo un agarimoso recordo daquelas datas e procurei, anque pexado polas miñas eivas, tirar proveito das oportunidades que se me brindaron. Recoñezo fundamental no meu devir como escritor a presenza da infatigábel Ana Acuña, sempre fiel e xenerosa, non en van prologou, como dixen, o meu primeiro poemario e dous dos meus ensaios sobre a terra de Cerdedo: o Inventario xeral da freguesía (ano 2002) e o Almanaque de encantos (ano 2005), que sen dúbida enxalzan o meu modesto traballo. Manteño contacto na distancia co poeta Luís Luna e gábome de ter sido convidado polo poeta Manuel Pereira para presentar a súa obra Libro das viaxes nun acto celebrado no local do campo da festa de Ouzande (A Estrada) en Nadal de 2003. A súa sabenza e humildade redimen o noso sistema literario, inzado de ególatras e vedetes. A súa grata conversa é menciña para as almas asoballadas polo vent-imperio.

A colección “O Roibén” foi a plataforma dunha afastada estación onde algúns agardamos con feliz inquedanza o tren que nos levase, outra volta, pola beira do Miño, outra volta, cara ao que somos, cara ao que debemos seguir sendo, cara ao que nos fai diferentes e ditosos, atopémonos onde nos atopemos. A eterna viaxe de retorno, sempre “arredor de si”, faise de vagar, sen altas velocidades, pois a présa é calidade de quen foxe. Traballar a prol da nosa idiosincrasia, da nosa identidade, aquí ou fóra, ten por única recompensa a supervivencia. Toda a terra é dos homes e non hai nacido que lle dea leccións neste senso a un galego, mais hai xeitos e maneiras de andar polo mundo e quen agocha a súa nacenza, quen disfraza a súa condición, quen renega da súa natureza traizoa o máxico designio do fado. Eu só son galego, sei quen son e sei a quen pertenzo, non preciso bandeiras nin lindes convencionais, xa que a miña lingua e a miña cultura teñen por coutada o universo.

O clan dos “Bilbao” acolleume no seu castro de terra adentro, afagáronme á calorciña do lume novo e encheron o meu fardel de recén chegado coa boroa de mil solpores. Aínda como nesa lambonada e cada faragulla do seu exemplo reforza o convencemento de que calquera trincheira é boa para defender a nosa causa por máis que a picañoa do asimilismo teime en atabascar o noso alcouve.

7-8-2007
.
.

20/4/07

MONTE DO SEIXO "A Montaña Máxica" (Dossier de prensa)

.
. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

>>>
Ilustración 1: La Voz de Galicia, 6-12-05.
Ilustración 2: Faro de Vigo, 12-12-05.
Ilustración 3: Diario de Pontevedra, 8-1-06.
Ilustración 4: Diario de Pontevedra, 8-1-06.
Ilustración 5: Faro de Vigo, 1-10-06.
Ilustración 6: Faro de Vigo, 20-4-07.
.
.

1/2/07

Presentación en Pontevedra da VII FESTA DA VINCHA, Cerdedo 2007

.
.
.
.
Prométolles ser respectuosamente breve, pois son sabedor, nunca mellor dito, da áurea e perecedoira presenza da Súa Maxestade a Vincha, e onde a Vincha reina, non hai xaxún, nin precepto, nin rato morto de fame na casa. Unha pequena dose desta prodixiosa menciña, aínda que presentada en redoma humilde, agarimada paseniño no padal e, a seco ou a mollado, enviada ao bandullo, doentes do mundo!, reconforta o ánimo esvaecido, volve os azos, tira o amarguexo das retesías cotiás. Quen non sanda coa proba, quen non sucumbe ao seu engado, quen non repite, escusa acudir con présa ao santo André de Teixido, pois xa está morto. Estou certo que Eva, nosa nai primeira, non engaiolou a Adán, seu compañeiro, con mazá verdeal, repinaldo ou tresencunca, senón coa tentación da Vincha. Perdeuse o paraíso, mais gañouse o dereito de comela até rebentar, pois non hai demo que se resista. Pode considerarse a nosa Vincha, entón, coma o sexto The Rolling Stones, unha outra satánica maxestade.

Galiza, Cerdedo nunca foron os mesmos despois do ano 36. A fadítica data, adro da represión, da censura, do ultracatolicismo e do asfixiante centralismo homoxeneizador mudaron o ánimo, castraron o espírito subversivo, trocáronnos mansos. O alborecer do século XX situounos perante a soleira dunha nova Idade de Ouro nos eidos cultural, político e social. Renaciamos galegos, aspirabamos a ser donos do noso destino, lexítimos detentores do noso feito diferencial. A inveterada nación galega acordaba dun sono de séculos, os tempos eran chegados… Despois, outra volta, a longa noite de pedra, a negra sombra…

Galiza, Cerdedo nunca foron os mesmos despois do ano 36. O saudábel costume de “correr o entroido”: ser quen non es, botar do peito catro verdades, transgredir, conculcar, infrinxir, ouvear coma lobo, arreporse á autoridade, aldraxar o sagrado…, malia que efémera actitude, demorou décadas en agromar vizosa na horta do consetudinario. Na Galiza dos cartóns de racionamento e do “prato único” non se permitiu carauta, carantoña ou anteface até a década dos cincuenta. Aqueles tiñan armas e moi pouca fe na Santa Risa.

A Festa da Vincha, miñas donas e meus señores, non é unha festa gastronómica calquera. O pobo libre de Cerdedo non venera a Vincha como manxar e gárdase moito de exaltala como prato típico –para eso ya tenemos el puerco-bravo de las dehesas de Castilla–; á Vincha réndeselle culto. Cómpre acometer a súa deglución contritos, limpos de todo mal, coma ela, mexados, coma ela, inchados, coma ela, cheos de fume, coma ela, mais con fame. A Deus o que é de Deus e aos de Cerdedo o que é de Cerdedo.

O pobo galego, cativo na diáspora da negación, do autoodio, precisa coma o comer o advento dun asoballador Big Monday, galgante tsunami que irrompa terra dentro, máis aló dos cincocentos metros, apague o lume forestal, esparexe salmoira nos eucaliptares e semente mesto o percebe nos eidos de Don Florentino Pérez, que así se chama mi amo. Aqueles que ceiban visóns, mellor farían ceibando rodaballo. Oh gran vaga!, acude lixeira, redímenos, tira de nós o asombramento, esconxura este ollomao paralizante cuxos síntomas raian coa anorexia e coa bulimia. O pobo galego ten fame, o pobo galego está esfameado e a ONU non o sabe: un home, un voto, unha ración de empanada. A Festa da Vincha, miñas donas e meus señores, non é vulgar paparota, é liturxia dunha relixión libertadora.

Convócanme para que lles fale da vexiga dos ouriños do porco feita laguchada e mais da súa efeméride, noméanme voceiro desta beatífica transmutación, convídanme para que os ilustre sobre a orixinalidade do entroido de Cerdedo, cando, meus amigos, o verdadeiramente relevante é que no vasto ermo de Montes floreceu mesta e amarela, ao ventimperio da coxuntura política, a chorima da Asociación de Mulleres Rurais Espadela. Contra xistra e neboeiro, as protagonistas do rexurdir cultural de Cerdedo, afánanse un ano máis, e van sete, no heroico cometido de achegarlles a todos vostedes, a todos nós, o prezado tesouro da tradición feito cousa que levar á boca, mais cunha sutil diferenza, elas non lles van pedir o voto. As de Espadela non son un cento, mais as que son teiman na defensa meduliana da súa independencia. Válense soas, malia o esforzo esgotador, e non toleran inxerencias tutelantes se iso supón vulnerar a súa dignidade de buxo. Baten en ferro frío os que degoran inmiscirse xa que, segundo o seu credo, a verdade só ten un camiño, do porco só se perde o chío e coas cousas de comer non se xoga. Se consideran esaxeradas as miñas palabras, propóñolles o enredo de fitar para a mesa e procurar onde se acocha Wally, é dicir, o concelleiro de cultura cerdedense.

Acerta o Concello de Pontevedra ao se interesar pola Festa da Vincha, acerta, mais sobre todo, obra con xustiza e xenerosidade. Moi por riba das fronteiras provinciais e municipais, fillas da comenencia, o neofeudalismo e o interese de Celulosas, sobrancea o país. O feliz desenvolvemento da Festa da Vincha debe ser preocupación do Concello de Pontevedra, como o feliz desenvolvemento, permítanme o exemplo, da Feira Franca debera ser preocupación do Concello de Cerdedo. Ambos os dous eventos, sabiamente recuperados, enxalzan o noso pasado, a nosa tradición, a nosa pequena historia e enxalzan a quen os organiza e a quen neles participa. Só entendendo o país coma un todo, atinxirase a súa perfecta vertebración. Permíteme, Carme, permítanme todos vostedes, que aproveite a oportunidade que se me brinda para agradecer aos mandatarios da Boa Vila o teren amosado, así mesmo, preocupación pola aldraxe cometida co monte do Seixo, a nosa montaña sagrada, a montaña sagrada de todos os galegos, transformada no ano 2000 nun arrepiante parque eólico mercé á insensibilidade e a ignorancia que outorgaron poder aos que só arelan supeditar o servizo público aos intereses persoais. E o pobo cala, dorme, esperta mexado e… Mira que che choveu este inverno!

Comete felonía quen desoe a chamada das sacerdotisas do novo credo xa que non hai comuñón máis gorentosa, nin eucaristía máis gustante. Ben sei que non son merecedor de tal privilexio, admirada Carme, e aínda así imploro a túa benevolencia para que, cando consideres os meus méritos abondos, fagas revelación dos misterios que obran tal milagre. Estou certo que o voso magnífico receitario, catecismo do larpeiro, conta verdade pero non a conta toda. Lonxe da miña intención querer saber tanto coma vós. Mais, o que non che perdoo, Carme, é que acompañando estas augas e sendo a hora que é, non haxa encol da mesa, preto de min, uns petiscos de Vincha para ir adozando os beizos mentres falo, pois unha trabadela vale máis ca mil imaxes e máis ca dez mil palabras, aínda que se digan coa boca chea.

Deséxovos unha longa e exitosa vida “espadeleiras”, miñas amigas. Descoñezo o que nos deparará o porvir, pois sabemos que ninguén e profeta na súa terra. Aínda así, moitos somos xa coñecedores e beneficiarios do que tendes conseguido, destemidos apóstolos da vosa palabra. O Concello de Cerdedo devecía, mirraba, no barbeito do desánimo e a inacción. O voso empeño desinteresado indicoulles o camiño a quen vos goberna, mágoa que no canto de asfaltarvos a pista, labor no que tanto se prodigan, salfiran o camiño de pedras, enrocados nesa vella estratexia do “divide e vencerás” ou “comigo ou contra min”.

Cerdedo non coñecía precedente no asociacionismo feminino e agora o pobo conta con vós e mais coa contraasociación enxeñada pola autoridade. Cerdedo non tiña festa gastronómica e agora conta coa vosa, coa lexítima, coa que pretendedes revitalizar o entroido e a culinaria tradicional, e mais coa contrafesta gastronómica por eles argallada. Ben sabemos, daquela, cal é o camiño a seguir, xa que segundo o visto, en Cerdedo, a vosa palabra, o voso exemplo son lei. Tendes reeditado, sen dúbida, o matriarcado en Terra de Montes.

Dende aquí anímovos, animámosvos a que prosigades coa vosa impagábel tarefa de culturización e porfiedes, ano tras ano, en ofrecerlle ao mundo un motivo para achegármonos ao lugar de Cerdedo, e dende logo ningun motivo mellor que aquel de acudir devotos á revelación do secreto código da Vincha. Viva Espadela, viva a Festa da Vincha e viva Cerdedo! Moitas grazas.
.
Verbo Xido nº 17, febreiro de 2007
.
>>>
Ilustración: Cartel da VII edición da “Festa da Vincha” deseñado por Calros Solla e Davide Solla.
.
.