.
.
.
.
.
.
29/4/15
24/4/15
22/4/15
"O RÍO DOS GAFOS TEN MÁIS QUE CONTAR CA MOITAS NOVELAS SUPERVENDAS"
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
ENTREVISTA (“Pontevedra
4 costados”-Faro de Vigo, 21-4-2015)
1.- Viene de
presentar la segunda edición del libro “O río da memoria. Cartafol do río dos
Gafos”. ¿Sinónimo de que ha tenido una gran aceptación?
Se os amigos de Vaipolorío están satisfeitos, eu estou
satisfeito. Dende logo, non se pretendía escribir un best-seller, malia que o
río dos Gafos teña máis que contar ca moitas novelas supervendas. A acollida do
libro por parte do público e da crítica especializada foi moi agarimosa.
Humildemente, non se pode pedir máis, só expresar o meu agradecemento.
É
unha sorte que se esgotase a primeira edición, pois, posibilitou que Vaipolorío,
entidade promotora, recuperase o investimento e, asemade, consonte a súa liña
de actuación, déuselles a coñecer outra fasquía do río aos pontevedreses. Mel
sobre filloas.
Cómpre
salientarmos o apoio da editorial Morgante e o das librarías Paz e Follas Verdes,
puntos de venda na cidade, que, nun xesto que as honra, reintegran na súa
totalidade o prezo do libro á asociación.
2.- Para el que
todavía no haya podido leer la publicación, ¿qué nos podemos encontrar en este
libro?
“O río da memoria” é unha viaxe de 225 anos
(1745-1970) pola intrahistoria de Pontevedra, un roteiro fascinante no que o Gafos
asume, sen pretendelo, o rol de cicerone, un moi particular narrador
homodiexético. O libro válese, fundamentalmente, das referencias que a prensa
dos séculos XIX e XX fai do río dos Gafos, o río dos leprosos.
Os xornais de
entreséculos, aínda que orfos de ilustracións, achégannos información de
primeira man sobre o río, a súa paisaxe e a súa paisanaxe. En ausencia de
imaxes, botouse man da valiosísima herdanza dos célebres fotógrafos
pontevedreses: Zagala, Novás, Pintos... Esta combinación de ingredientes deu
como resultado un volume sabedeiro para calquera padal, ameno e de doada
consulta. Como ben sinalou a crítica, nesta nosa pequena historia, teñen cabida
os persoeiros e a xente do común, a vida cotiá e os grandes acontecementos, o
anecdótico e o transcendente, os feitos e as desfeitas.
3.- Creo que no
es el primer libro que escribe sobre el Gafos. ¿Tanta historia esconde?
En 2009, co apoio de Vaipolorío e o Concello de
Pontevedra, saíu do prelo “Andar primeiro de río. Inmateriais do río dos
Gafos”. Esta chiscadela a Cunqueiro, amais de abordar o asunto da
microtoponimia ribeirá, fornece os amadores da nosa cultura dun abondoso
material arredor dos ríos e a súa circunstancia: fraseoloxía, cantigueiro,
refraneiro e adiviñanceiro, contos e lendas. Se están interesados, a asociación
aínda conserva algún exemplar.
Di
unha copla que “Mentres avante o río, non serei pedra dormente nin tallamar
abatido...”, é dicir, mentres o río dos Gafos suque os predios da Boa Vila,
seguira sendo escenario do noso acontecer e do traballo edificante dos de
Vaipolorío. O río dos Gafos (ou de Tomeza) é, xaora, eterna e muda testemuña do
evoluír de Pontevedra: primitivo asentamento, castro, aldea, vila, cidade. O
río espella no relanzo das súas augas o bulir da comunidade que, xacando,
escolleu instalarse á súa beira, ao amparo da súa madre nutricia.
É a
nosa obriga devolverlle a dignidade ao río, preservar a súa integridade. Non
hai fin máis meritorio que legarlles aos nosos descendentes un río libre de
todo aquilo que o denigra.
4.-Cuentan que
la historia del río se escribe en mayúsculas cuando se trata de atestiguar la
transformación del municipio.
O río dos Gafos deu conta da chegada do ferrocarril a
Pontevedra e aturou calado o proxecto de levar o tren a Marín por riba do seu
curso baixo. O río tamén se dispuxo a ser sobrevoado polo enlace da autoestrada
que se pretendía conectar coa avenida de Montero Ríos.
O río
dos Gafos viviu (mellor, padeceu) a transformación do litoral pontevedrés: as
manobras de resucitación do peirao da Moureira, os recorrentes aliñamentos da
súa embocadura, o desaforo inmobiliario da beiramar, os reenchidos da ría...; a
maiores, a transgresión das súas servidumes e o seu cubrimento por mor da
desaxeitada urbanización de Campolongo. De obrigada lectura, o proxecto que en
1933, deseñou Bermúdez de Castro para este ensanche da cidade. Mágoa que caese
no esquecemento.
No
positivo, o Gafos e os seus afluentes seguen achegando a súa auga á terra de
labor e seguen propulsando os aparellos de moenda construídos nas súas ourelas,
fariña coa que se elaborou o pan que alimentou a xeracións e xeracións de
pontevedreses. As reconcas verdecentes do Gafos agocharon e agochan a maxia da
tradición, o namoro e a xogueta e, a pesar das moitas ameazas, ofrécennos de
balde o espectáculo da biodiversidade.
O río
dos Gafos deunos de beber e de comer e, agora, ameniza o noso lecer ambulatorio.
A nosa débeda é impagábel.
5.- El mérito de que la villa
-y sus habitantes- tuvieran fama de limpios era del río dos Gafos. ¿Eso es
cierto?
Hai uns meses, respondendo outra
entrevista, fixen fincapé na relevancia social das desaparecidas lavandeiras,
mulleres que durante séculos integraron a paisaxe do Gafos. Estas heroínas
anónimas, arrostrando a friaxe e o cansazo, entregáronse a unha angueira tan
indispensábel coma mal paga, colaborando decisivamente na hixiene de Pontevedra
e dos pontevedreses. Se a cidade e os cidadáns arrecendían a limpo, foi grazas
á auga do Gafos e ás atafegadas lavadoras humanas, axeonlladas día tras día encol
das laxas ou das súas táboas de lavar. Ao parecer, esta idea foi do agrado
dalgunha empresa de ambientadores. Ben está.
Postos a erixir
estatuas, as lavandeiras do Gafos, as encantadas e as de carne e óso, ben
merecen unha homenaxe.
6.- ¿Confía en su
recuperación total?
O saneamento integral do río dos Gafos, de todos os
nosos ríos e rías non é só unha obriga moral e política, é unha necesidade
perentoria. O lixo non se pode ocultar indefinidamente baixo a alfombra das
canalizacións ou dos emisarios submarinos, daquela, urxen medidas eficaces para
tratar de xeito integral o noso refugallo. Reciclar e depurar deben ser
prioritarios, a súa omisión afecta a sáude pública; respectar a natureza
redunda no noso benestar físico e psíquico.
Somos conscientes
de que espelir a inercia da xente é un labor lento e dificultoso, pero, como
aconteceu coa peonalización, as cousas ben feitas ben parecen. A xestión do ben
común debe valerse da pedagoxía. Cómpre seguir avanzando neste modelo de cidade
saudábel. Clausurar Ence, liberar o Gafos do cadaleito de Campolongo e
exoneralo da súa condición de sumidoiro son tarefas pendentes que, antes ou
despois, se levarán a termo. Vaipolorío e os seus activistas axudarán a
acelerar o proceso.
7.- ¿Siguen organizando
rutas para conocer el patrimonio que luce en los alrededores del río?
A responsabilidade de guiado e interpretación da
ribeira do Gafos e do seu tesouro cultural e ambiental compételles, por méritos
propios, aos voluntarios de Vaipolorío. Eu, na medida das miñas posibilidades e
mentres haxa folgos, estarei ao seu dispor para o que necesiten.
.
.
.
17/4/15
CAPITÁN GOSENDE DESCOBRE UN PETRÓGLIFO EN LAXOSO (QUIREZA)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
O
domingo 12 de abril, o colectivo cerdedense Capitán Gosende descubriu, no monte
de Laxoso (Quireza), perto da estrada PO-7102, na cimeira dun outarelo (506 m)
situado á dereita do vial (dirección norte), un novo gravado rupestre. O
petróglifo, que non consta no catálogo de Patrimonio, localízase a uns 850 m,
ao sueste, da cimeira do Coto do Corvo (599 m).
Así mesmo, o petróglifo sitúase a
uns 235 m, ao sueste, dun depósito calcolítico, catalogado por Patrimonio como
“Asentamento ao ar libre Coto do Corvo 1”. Consonte a descrición de Patrimonio:
“Fragmentos de cerámica (14) e líticos (1). Un dos fragmentos ten decoración de
tradición campaniforme”.
No catálogo de Patrimonio tamén se
lle asignan á parroquia de Quireza o “Asentamento ao ar libre Coto do Corvo 2”,
a “Mámoa 1 do Coto do Corvo” e a “Mámoa 2 do Coto do Corvo”, malia que, segundo
os nosos cálculos, todos tres sitios se localizan na parroquia de Sabucedo (A
Estrada). Estes depósitos arqueolóxicos sitúanse a 160 m, 255 m e 265 m de distancia
do petróglifo, cara ao nordés. É tarefa pendente corrixir o capítulo
arqueolóxico do PXOM de Cerdedo (2014), xa que este documento os localiza aquén
das nosas fronteiras.
O novo achado foi bautizado,
provisionalmente, co nome de “Petróglifo do monte de Laxoso” (coordenadas.- X:
547.309; Y: 4.714.850). A laxa inscrita, que presenta signos de rotura ou
extracción, conserva un agrupamento incompleto de 6 coviñas e media. A meirande
acada os 12 cm de diámetro e a máis pequena, os 5 cm.
A carón do conxunto de coviñas, na
prominencia granítica que coroa o outarelo, cremos albiscar un motivo podomorfo
e un risco en forma de “u” ou ferradura (quizais, moderno).
Cómpre salientar tamén que, segundo
as coordenadas adxuntas, as catro mámoas que o PXOM de Cerdedo nomea “Marco do
Feal 1”, “Marco do Feal 2”, “Marco do Feal 3” e “Marco do Feal 4” non se atopan
na parroquia de Quireza (Cerdedo), senón na de Codeseda (A Estrada). Pola
contra, dúas mámoas, dun agrupamento de cinco, da zona Marco do Feal (no linde
das parroquias de Quireza e Codeseda, a uns 200-250 m ao sueste das anteriores
e a uns 250 m ao noroeste do cimo do Coto do Corvo), visitadas o pasado domingo
día 5 de abril, si se localizan en Cerdedo e non están consignadas en parte
ningunha.
Coa descuberta do petróglifo do Coto do Corvo, o
colectivo Capitán Gosende anota na súa conta o décimo cuarto gravado rupestre
(10 gravados, en Cerdedo) e e o patrimonio arqueolóxico cerdedense acada a
cifra de vinte e cinco petróglifos (tres, aínda sen localizar).
. .
.
11/4/15
6/4/15
5/4/15
CAPITÁN GOSENDE DESCOBRE SEIS CASTROS EN CERDEDO (e II)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
A beleza agochada do castro das Cercas, entre os ríos Lérez e Freixeira (Parada).
. .
.
Óvalo da Roda da Ameixoada (Figueiroa). Á dereita, o río Lérez e a central hidroeléctrica.
..
.
No centro da imaxe, albíscase o óvalo do castro de San Bernabé e mais a capela. Á esquerda (inf.), a aldea.
..
.
Dende
a ponte Parada, sobre o Lérez, catalogada por Patrimonio como medieval (arco de
medio punto), cómpre avanzar cara ao norte e vadear o río da Freixeira polos
pasais. Deixaremos á esquerda a insuíña que forma o Freixeira na súa
embocadura. Alí onde amece no Lérez, áchase o rochedo coñecido por Cortello das
Cabras, adobiado coa lenda da Moura. Relanzo de muíños.
Xa na outra beira, seguiremos o camiño que
ascende pola lomba oeste do outeiro até albiscar, á dereita, o planalto no que
se estende a croa do castro. O valo defensivo da croa das Cercas debuxa un
cuarto minguante de lúa (superficie semielíptica). O lado recto acada unha
lonxitude de 190 m. O largo máximo (raio) é de 115 m. A área resultante é duns
17.000 m2. Tomando o camiño como estrema, unhas corenta parceliñas
dividen a croa e o terreo adxacente.
A poñente, as lombas do outeiro das Cercas
descenden até o leito do río Lérez. Cara ao sur, abéiranse ás cinco reconcas do
río da Freixeira. Ao nacente, en acusadísima pendente (que acada porcentaxes de
verticalidade), baixan até o Freixeira (castro en interfluvio). A distancia
horizontal entre a croa e a madre do Freixeira é de 50 m. O desnivel, duns 25
m. As ilustracións permítennos comprobar como, por mor da inexpugnábel
orografía, aqueles canteiros bimilenarios aforraron a construción da muralla de
cara ao nacente. O castro das Cercas figura no catálogo de Patrimonio e no PXOM de Cerdedo (2014). O lugar adobíase coas
lendas da Cova dos Mouros (arca de ouro, de prata e de millo miúdo) e do Forno
de san Martiño (abrigadoiros rupestres).
A silueta do castro das Cercas lémbranos a
feitura de Dún Aonghasa, a coñecida fortificación irlandesa da Idade do Ferro,
localizada en Inishmore (Aran Islands). O castro das Cercas ábrese cara ao
cavorco do río da Freixeira, Dún Aengus cara ao cantil do Atlántico. O castro irlandés
recibe a visita de milleiros de turistas ao ano. En Cerdedo, o castro das
Cercas non está nin sinalizado. Vergoñento.
A maiores, o colectivo Capitán Gosende informa
a autoridade da existencia doutros cinco depósitos castrexos (non catalogados
por patrimonio nin consignados no PXOM). Tres deles, na parroquia de Cerdedo;
un, na de Figueiroa e outro, na de Quireza. Tomen nota: castro de Cernados,
Castro dos Aghorvellos e Castro de San Bernabé, en Cerdedo; Roda da Ameixoada,
en Figueiroa e O Castriño, en Quireza.
A Roda da Ameixoada e O Castriño xa se
recollían na Carta arqueolóxica do
concello de Cerdedo (2009). O Castriño localízase á beira do camiño que une
os lugares de Mamoalba e Fondós. Nas proximidades do Castriño, acháronse dous
fragmentos dun muíño navicular (Faro de
Vigo, 22-4-2012). Bótanse en falla no PXOM e seguen sen figurar no catálogo
de Patrimonio.
Ao sueste da parroquia e lugar de Figueiroa, na
estrema coa de Cerdedo, localízase a devandita Roda da Ameixoada, un recinto
murado oval de 165 m x 70 m (superficie: uns 9.000 m2). O coto da
Ameixoada atópase a 418 m de altitude. Cara ao nacente, discorre o río Lérez
(60 m de desnivel). En Faro de Vigo
(2-12-2012), barallabamos a posibilidade de que se tratase dun curro
prehistórico. Así mesmo, en Faro de Vigo
(23-9-2012), adiantabamos a existencia do Coto da Roda, no linde
interparroquial Parada-Castrelo. O depósito arqueolóxico do Coto da Roda deulle
nome á parroquia de Castrelo que integrou o concello de Cerdedo e, hoxe,
pertence a Forcarei. Acháronse en superficie escouras de fundición. O sitio do
Coto da Roda figura na listaxe patrimonial do PXOM de Cededo (2014).
Consonte o material ortofotográfico que
manexamos, sinalamos como máis ca probábeis o castro de San Bernabé, o castro
dos Aghorvellos e o castro de Cernados. Nunha visita recente (Faro de Vigo, 14-9-2014) á aldea de San
Bernabé, identificáronse en superficie, nos arredores da ermida, os restos
doutro muíño barquiforme.
Finalmente, fronte á Roda da Ameixoada (cara ao
sur), na outra banda do Lérez, localízase o castro dos Aghorvellos (tense
noticia do achado dun muíño circular, depositado xacando no Museo de
Pontevedra). Fronte ao castro de Arén (cara ao norte), na outra banda do río do
Castro, atópase o castro de Cernados. O río do Castro, afluente do Lérez en
Cerdedo, malia discorrer entre castros, escolleu o de Montes (san Miguel de
Presqueiras-Forcarei) para identificarse. Sobre o depósito arqueolóxico do
castro de Montes, a mitra compostelá ergueu, en época medieval, unha fortaleza
que foi residencia dos xuíces meiriños e centro administrativo da bisbarra.
Derrubada cando a revolta irmandiña (séc. XV), encol dos seus vestixios
construíuse, no século XVII, unha capela baixo a advocación da Nosa Señora do
Castro.
Con esta media ducia de descubertas, o número
de xacementos castrexos existentes en Cerdedo acada a cifra de dezanove. Eis a
relación por parroquias: Castro: Castrodiz. Cerdedo: castro de Arén, Castro
Segón, castro de Cernados, castro dos Aghorvellos, castro de San Bernabé e
Castro Grande. Figueiroa: castro de Vilar e Roda da Ameixoada. Parada: Coto da
Roda, castro das Cercas, castro da Mouteira e castro do Pego. Quireza: Roda do
Castro, castro de Abaixo, O Castriño e Os Castrelos. Tomonde: castro de San
Cibrán e Coto do Castro.
Campo Lameiro e Cotobade beneficiaranse dos 6’5
millóns de euros de diñeiro público que Fomento e a Deputación van investir na
recuperación e mantemento de 23 castros da provincia. Cerdedo a velas vir.
Descoñécese canto nos custou aos contribuíntes
sufragar a elaboración do capítulo arqueolóxico do PXOM. O colectivo Capitán
Gosende fixo este traballo de balde.
.
.
.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)