28/10/09

OS OLLOS O LOMBO DO LOBO!

.
.
.
.

Cousos do lobo!
Caborcos do xabarín!
Eidos solos
onde ninguén foi nin ha d’ir!

O lobo! Os ollos o lombo do lobo!

Baixa o lobo polo ollo do bosco
movendo nas flairas dos teixos
ruxindo na folla dos carreiros
en busca de vagoada máis sola e máis medosa…

Rastrexa
párase e venta
finca a pouta ergue a testa e oula cara o ceo
con toda a sombra da noite na boca.

.

Uxío Novoneyra (Os eidos, 1981)

.
.
A fotografía dun lobo ibérico saltando unha cancela recibiu o premio Wildlife Photographer of the Year 2009 na categoría de retratos animais. A obra de José Luis Rodríguez foi destacada entre 43 mil participantes dun galardón que organizan a BBC Wildlife Magazine e o Museo de Historia Natural de Londres e que chegou á súa 45 edición.
.
Texto fusilado de: rafacorral.blogspot.com

.
.

25/10/09

ISOLINA "a GHEITEIRA"

.
..
.

Isolina Camiña, a Gheiteira, nosa titía avoa, naceu na aldea de Abelaíndo (Cerdedo) o ano de 1909. Velliña solteirona, pregoulle a meu pai que a atendese nos seus últimos anos de vida. O seu esbagoado desvalemento conmoveunos, polo que avimos acollela no piso de Pontevedra, residencia habitual da familia. Alí, entre nós, morreu no outono de 1996, após tres anos de saborosa e esclarecedora convivencia. En paz estea.

.

A Gheiteira deixoulles en herdo a meus pais a chouza onde nacera –a casa da Belrina, sita no Quinteiro de Acolá–, e mais unha restra de leiras que se engadiron á facenda do avó Solla, cando o desatino do parcelamento.

.

A maiores da parte proporcional da casa e das terras, a tía Isolina fíxome detentor de arcanos coñecementos –entre outros, aprendeume a facer trampas no xogo da brisca– e, así mesmo, escolleume beneficiario dunha herdanza, segundo o meu aprecio, máis valiososa ca o seu capital inmobiliario: a artesa para esconxurar o anghinido, o anel da estrela e a cruz de santo André.

.

Na arca de amasar o pan, Isolina a Gheiteira, como fixeran súa nai e a nai de súa nai, arredaba o aire, afección maligna e maléfica que asoballa os nenos acabados de nacer e aínda as persoas maiores. O mal do aire, como xa expuxen nalgures, aniña na bafeira ou na exsudación de certos animais (aire de cobra, aire de gato axaneirado, aire de lagarto, aire de pinta, aire de pito cairo –ou tiña–, aire de raposa, aire de sapo, aire de toupa…), no influxo daniño de persoas vivas (aire de home tras a foda, aire de muller preñada, aire de muller menstruando…), de persoas mortas (aire de defunto, aire de estadea…), no influxo dos astros (aire soán, aire lunar…), ou no pernicioso de determinados lugares (aire de camposanto, aire de encrucillada…). A especialidade taumatúrxica de nosa titía era afastar a aireada de defunto, ou sexa, a influenza irradiada polo falecido ou por aquel que asistise ao seu velorio.

.

Mentres a fontela ou moleira non se lles solda, o mal pode achar acubillo na feble anatomia dos pequechos, corpos abertos, e inzar neles. A sintomatoloxía é ben rechamante: o neno estoxa a mamadura, abrancuxa, chora sen consolo, escumalla, entrenza as perniñas, mirra e, se non se lle acode en tempo, chega por morrer.

.

Escoiteilles dicir a uns aldeáns dignos de creto que non só as crianzas son corpos abertos, tamén as súas nais, cando o libramento, e mesmo calquera de nós, home ou muller, así que amosemos susceptibilidade por mor de fraqueza física ou psíquica.

.

No lugar de Deán, freguesía de Castro, habitou xacando unha muller singular, a señora Carolina, alcumada a Meigha de Deán, un outro exemplo de corpo aberto. A diferenza dos anteriores, a señora Carolina tiraba proveito da capacidade de invocar e asumir os espíritos dos ausentes. Hospedados nas súas entrañas, mortos ou desaparecidos satisfacían a curiosidade dos vivos, falando por boca da meiga. Polos seus requiridos servizos, a señora Carolina só cobraba, fose en cartos ou en especie, a vontade.

.

Nosa titía, no transo do exorcismo, cinguía o dourado anel da estrela no dedo acaído, pousaba o doente no interior da maseira, aplicabálle unhas fregas á sinistra e acompañaba o ritual co seguinte rezo:

.

Antes que este mal fose visto, naceu Cristo; morra o mal e viva Cristo, pola ghraza de Deus e da Virxe María, un Noso Pai e unha Avemaría.

.

Deus que te deu e te criou que che quite este mal. Se cho deron pola mañá, que cho quite san Xoán. Se cho deron ao mediodía, que cho quite a Virxe María. Se cho deron pola noite, que cho quite Noso Señor co seu divino rostro. Pola ghraza de Deus e da Virxe María, un Noso Pai e unha Avemaría.

.

Isolina, unxida dunha solemnidade druídica, repetía esta ladaíña tres veces e por tres veces escorría as mans sandadoras fóra da artesa. Tras o ensalmo, a entrega menciñeira aconchegaba a tampa do caixón e deixaba durmir o neno, xa acalmado, até que acordaba. O rapaz zafábase.

.

A tía Isolina tamén amosaba a súa prodixiosa habelencia no diagnóstico e tratamento da escordadura, caída, da espiñela e da paletilla, no corte da decipela e no emprego de sambesugas para sumir negróns e mazaduras.

.

Como dixen, amais da artesa e do anel, a vella legoume a cruz de santo André, seixo grisallo, enfeitado polo dereito e polo revés cun risco branco a xeito de cruz ou aspa. As cruces de santo André non se someten ao arbitrio do artesán, tenas que ofrecer de seu a natureza.

.

A pedriña, poderoso amuleto, é basilarmente un salvoconduto. Explícome. Segundo me relatou Isolina, seu pai levouna sempre no peto do pantalón: no pantalón de diario, no pantalón de vestir e no pantalón co que o amortallaron. A cruz de santo André, de aí o seu nome, derroga a obriga de viaxar en morte até o santuario de Teixido, se alí non se acudiu en vida. Coa cruz no peto un seica vai directamente ao ceo, ou ao inferno, aforrando a delongada, ás veces eterna, peregrinaxe deica aos confíns da serra da Capelada, ora transmutado nun lagarto, ora nunha formiga, ora nun coio...

.

Miña titía, sabedora do valor da xoga, recuperou o prezado talismán cando se varreron para a oseira as cinzas de seu pai.

.

Isolina non tiña medo á fúnebre viaxe a Teixido de Cedeira, pois xa alá estivera, aproveitando unha excursión da terceira idade organizada polo concello. Tal permitiu que hoxe sexa eu custodio do máxico obxecto, que saiba das súas selleiras calidades, que estea revelándollelas arestora a vostedes e que, malia ter cumprido co precepto de ir visitar o santo de lonxe, leve sempre a pedra no peto do pantalón, non vaia ser o demo.

.

.
Publicado no nº 32 da revista "Dorna", ano 2008.


.

Tamén se pode ler en Galicia Encantada:


http://www.galiciaencantada.com/dentro.asp?c=0&id=1630

.

.

21/10/09

BEN FALADO!

.
Beizón polo BEN FALADO!!

.
.

16/10/09

O ROMANCE DA LAVANDEIRA

.
.
.
.

“En Cerdedo moito pagho e pouco bebo, e de bruxas e meighas pon medo”, espetoume noutronte unha vella de Cotobade cando fixen gabanza da miña ascendencia cerdedense. Coñecía, abofé, esta tataraneta dos heroes do “canón de pau” o vedraño costume das bruxas –que non meigas– de Terra de Montes por se citaren, na véspera do San Xoán, na fonte dos Piollos de Chamadoira co aquel de desparasitar as súas guedellas. Todo enfeite era pouco cando, vinte e catro horas despois, na medianoite da noite máis curta, armaban xolda e parlamento, ou viceversa, co Demo castrón na eira das Neghras da veciña aldea de Abelaíndo.

.

Podería, tempo esquecido, entreterme coas miudezas do aquelarre, mais hoxe, non toca falar nin de bruxas nin de meigas senón de “lavandeiras”. Porén, desengánense, as lavandeiras das que lles vou achegar noticia non aprontan bogadas, nin rexouban nos lavadoiros, nin poñen a roupa a clareo, nin compiten pola brancura; tampouco teñen nada que ver co paxariño rabilongo tamén coñecido por “costureira”, “pastoriña” ou “zarapetelo”, e tampouco non, co egrexio Ramón Lavandeira de Cavenca, mestre e músico, director dunha das bandas de Cerdedo.

.

O obxectivo do presente artigo son os seres mitolóxicos coñecidos por lavandeiras. Das míticas lavandeiras sabía moito Filgueira Valverde que as amentou na súa novela “O Vigairo” (1927) batendo panos no lavadoiro do Peilán, na beira do río dos Gafos de Pontevedra. Das inicuas lavandeiras moito sabe Antonio Reigosa quen lle dedicou unha entradiña no seu “Dicionario dos seres miticos galegos”. Leo, daquela, na enciclopedia do amigo Reigosa: “Mulleres vellas, de rostro seco e engurrado, que viven nas fontes. Acostúmanse a ver de noite lavando. Se alguén pasa, convídano a torcer a roupa. Se o camiñante acepta, ten que procurar non torcer no mesmo sentido ca elas, pois, se o fai, as desgrazas sucederanse e mesmo pode morrer. A roupa que lavan está manchada de sangue que nunca se vai. Crese que son espíritos de mulleres mortas no parto, das que abortaron, ou nais de nenos mortos sen bautizar. Velas é de mal agoiro”.

.

Na folliña do meu “Almanaque” (2005) dedicada ao mito da lavandeira recollido en Cerdedo, engadín que no ano 1904, o escritor e investigador pontevedrés Vítor Said Armesto (1871-1914), o primeiro catedrático de lingua e literatura galego-portuguesa, enfrascado na recolleita de romances populares ao longo e largo do país, escoitou de Lucía Domínguez, unha mendiga cerdedense de 68 anos, un inédito cantar que, a seguir, reproduzo:

.

Era unha noite de lúa,

era unha noite clara;

eu pasaba polo río

de volta da muiñada.

.

Topei unha lavandeira

que lavaba ao par da auga;

ela lavaba no río

e unha cantiga cantaba:

.

–Moza que vés do muíño,

moza que vas pola estrada,

axúdame a retorcer

a miña saba lavada.

.

–Santa María te axude

e san Lourenzo te valla!;

desparece a lavandeira

como fumeira espallada.

.

Onde as sabas tendera,

poza de sangue deixaba;

era unha noite de lúa,

era unha noite clara.

.

Lucía Domínguez legounos a única versión completa desta orixinalísima composición, posto que non se coñecen interpretacións do tema noutras linguas.

.

Podo asegurarlles, sen medo a trabucarme, que, a carón das lendas do Castro Grande do Seixo, do peto de ánimas de Vichocuntín, da ponte romana de Pedre; a carón da igrexa parroquial de Quireza, da eira da Ermida de Filgueira, da necrópole do Campo dos Cans de Loureiro; a carón do verbo dos canteiros, da arquitectura dos mestres Domingos Monteagudo ou Pedro de Arén, o fermoso romance co que a esmoleira Lucía Domínguez agasallou ao estudoso Said Armesto é a achega máis notábel que Cerdedo, no eido cultural, ten ofrecido ao patrimonio da galeguidade e por suposto, á humanidade enteira. O “Romance da lavandeira” é todo un clásico da música galega, mais ninguén valorou na súa xusta medida o mérito de quen nolo transmitiu. É ben certo aquilo de “O pobre non vai ao concello nin se toma o seu consello”.

.

O “Romance da lavandeira” foi envasado en vinilo polos non menos míticos Fuxan os Ventos. O tema, musicado por Xosé Luís Rivas “Mini”, incluíuse no seu longa duración “Quen a soubera cantar” de 1981. Teriamos que agardar até o ano 1999 para que o noso gaiteiro máis internacional, Carlos Núñez, reparase neste melindre cerdedense e o versionase no seu segundo CD “Os amores libres”. Baixo o título “A lavandeira da noite”, Núñez alentou a música e a cantante israelí Noa aqueceu a letra coa súa celmosa voz. Ese mesmo ano, o grupo Nordés interpreta a versión de Fuxan no seu disco “Egobarros namarinos”. Un ano despois, no 2000, os morracenses Astarot gravaron unha versión “heavy” da peza, inserida no seu traballo “O sentir dunha terra”. Finalmente, en 2003, a uruguaia de orixe galega Cristina Fernández recunca co “Romance da lavandeira da noite” no seu disco “Lembranza”. Agardamos pacientes pola réplica d’Os Abrentes de Cerdedo. Ánimo, Rubén.

.

Faro de Vigo, 16-10-2009

.

Fotografía: Mustakim Irsan ("Esmoleira indonesia").

.

.

Tamén se pode ler en:

.

http://www.farodevigo.es/portada-deza-tabeiros-montes/2009/10/16/o-romance-da-lavandeira/377728.html
.
E tamén, en Galicia Encantada:
.
http://www.galiciaencantada.com/dentro.asp?c=0&id=1617
.
.