O Embigo do Becho

15/9/07

Presentación do "Manifesto polo Dereito a Saber e a Liberdade de Investigar"

.
. .

CETMo, Soutelo de Montes, 15 de setembro de 2007.
.
.
Máis información: http://www.sinhorafranio.com/
.
.

13/9/07

VAIPOLORÍO

.
.

O río dos Gafos ten o nacedoiro na freguesía de Figueirido, no veciño concello de Vilaboa. Sen nome de seu, o río foise apropiando do celme onomástico das súas ribeiras en troco dun beixo húmido e confortante: o río dos Gafos, ou dos Ghafos –pois a gheada é trazo dialectal característico–, o río da Estación, o río do Cocho, o das Veighas da Porta, o río do Toxal, o río de Tomeza, o río das Brañas, o río dos Ghatos, o de Detrás do Pino, o do Ghorghullón, o río Ghrande, o do Reformatorio, o río de Divina, o río do Menexo, o da Estación Vella, o de Campolongo, o río da Taboada, o dos Pelamios, o río da Gholeta, o río dos Pozos, o río do Peilán... achegan o seu doce quiñón á ría de Pontevedra, onda o peirao das Corvaceiras, a carón do rueiro da Moureira.

Gafo (quizais do árabe qafa “contraída, cos dedos dobrados”) é infeccioso, sarnoso, leproso, laceirento..., mais non cualifica o hidrotopónimo a calidade das augas senón o seu uso salutífero e vivificador. Preto da desembocadura do río, na Moureira de Abaixo, antigo casar de mareantes, aínda sobrancea a solaina da que foi medieval leprosaría, hospital de san Lázaro, santo avegoso da lepra ou mal gafo. O río deu en tempos alivio aos afectados por esta terríbel doenza e nós, en pago, recuncamos na lideira de convertelo nun fedorento vertedoiro.

Celebramos o labor de acondicionamento e limpeza que ao longo do ano 2007 desenvolveron a Xunta e o Concello de Pontevedra nas marxes do río. As tarefas de recuperación e conservación cómpre agora orientalas cara á mellora da condución das augas fecais que discorren á súa beira, na rehabilitación, por exemplo, da medieval ponte do Couto, segundo algúns estudosos, un dos dous vaos da Pontevedra romana, ou na exclaustración da súa travesía por Campolongo. Alén de pasadeiros de madeira e vereas anticolesterol, un río é fundamentalmente auga que flúe ceiba e límpida de seu.

De sermos respectuosos co ambiente, con “aquilo que nos rodea”, o río, que é de todos –tamén de quen o emporca pola calada–, valeríase en por el para se amosar garrido e vizoso aos nosos ollos. No seu treito alto, o Gafos, sempre preguiceiro, adobía a súa distinguida indecisión con verde gabán flocado de sombras e rechouchíos. Pontes e muíños, enxeño dos ourives da pedra, sonlle torques e arracadas. Vello agarimoso e sabio, o noso río ameniza a paseata dos que a el entregan o seu lecer con lerias de mouras arroubadoras, trasnos rebuldeiros e inquedantes lavandeiras enloitadas. Mentres o río soe, encha, devale non haberá fame ningunha na aldea, pois o Gafos leva toda unha vida, a súa, achegando auga ás colleitas, enfiando pontigos e peares, remudando lavadoiros, facendo bailar os rodicios da moenda, mais tamén convidándonos en cada reconca e relanzo á descuberta do seu farto tesouro natural, preservado incólume pese á nosa cega ambición e inexplicábel desleixo. Con ben pouco se contenta a natureza!

Os amigos de Vaipolorío devolvéronlle o alento a un Gafos esmorecente e agora cangan coa obriga perdurábel de manter viva a troita do seu xorne. Sete anos despois e miles de quilos de inmundicia retirada do seu leito fixeron posíbel o restablecemento dunha mancada anatomía. A benéfica asociación concedeulle ao río unha nova oportunidade e asemade nola concederon a todos nós. Cómpre non baixar a garda, cómpre non colgar aínda as botas de goma, xa que un negro nuboeiro de ferro e formigón se bosquexa no horizonte.

Así como o voo dos cabaliños do demo dan testemuño da salubridade fluvial, o rebulir de colectivos como Vaipolorío testemuñan a boa saúde da sociedade, impeléndonos a erguer a vista do embigo e a maxinar que aínda hai esperanza.

Vao, Arnela, Insua, Ponte, Olleiro, Lentura, Ola, Reconca, Illó, Ourela: VAI POLO RÍO!

Diario de Pontevedra, 13-9-2007

6/9/07

A VERDADE SÓ TEN UN CAMIÑO

.
.

A fatídica noite do 13 de agosto de 1936, un fato de fascistas de Cerdedo, ao acubillo das tebras, someteron a crúa tortura e deron morte aos seus veciños Francisco Arca Valiñas e Secundino Bugallo Iglesias, sindicalistas da CNT, no antigo quilómetro 74 da estrada de Ourense, preto do lugar denominado Ponte do Barco. Agochados no anonimato “a voces” foron dilixentes brazos executores de quen, dende a capital da provincia, demandaba insaciábel "chicha, mucha chicha". Abríase deste xeito a veda dos leais á República, dos ateos, dos “roxos”..., nunha hobbesiana caza ao home, labor rigoroso e sistemático que tiña por obxectivo envorcar o estado das cousas, sementar o terror e erradicar o libre asociacionismo e a pluralidade de pensamento. Incoábase a represión. Xa nada volvería ser coma antes, nada e ninguén in statu quo ante. Os golpistas afanáronse, con éxito, na reconstrución do pasado, profanaron o recordo e converteron as vítimas, salvagardas dun goberno legalmente establecido, en indesexábeis, inxectando o repudio e a vergonza nas súas familias.

Setenta anos despois, ao abeiro do Ano da Memoria, auspiciado por unha nova vontade política alicerzada así mesmo na soberanía popular, a Asociación Cultural e Ecoloxista Verbo Xido de Terra de Montes, co gallo da 4ª Xornada Cultural “Terra de Tod@s”, viuse na obriga moral de erguer na Ponte do Barco-Pedre (Cerdedo) un humilde monumento que honrase os malfadados Arca e Bugallo, estendendo a homenaxe a todos os cerdedenses mortos a mans dos franquistas no concello de Cerdedo.

Xa o 13 de agosto de 2006, o día da agardada inauguración, o monolito da Ponte do Barco sufriu o embate do fanatismo irracional que aínda supervive na aldea de Pedre. Aqueles que, favorecidos polo caos incendiario dese verán, prenderon lume no entorno do monumento e abrasaron a lápida, espoliárona días despois, arrincando con saña a súa placa conmemorativa. Tales delictos non foron merecentes da atención das forzas de orde pública. Na devandita placa líase e lerase: “Francisco Arca Valiñas – Secundino Bugallo Iglesias. Ponte do Barco – Agosto de 1936. Morreron pola liberdade”. A asociación Verbo Xido e a vontade da boa xente que acode solidaria aos seus actos e actividades en Terra de Montes fixo posíbel a pronta restauración do roubado.

Meses despois, a finais de xullo de 2007, uns días antes da celebración da 5ª “Terra de Tod@s”, e por terceira vez, o monumento que debera ser orgullo dos cerdedenses, foi novamente vulnerado. Verbo Xido agradece as achegas, moitas delas anónimas, que farán posíbel a restitución do alleado unha e mil veces máis.

En resposta á triste repercusión que estes lamentábeis feitos teñen no seo das familias das vítimas, no seo dos colectivos que ao longo e largo do país teiman na recuperación e promoción do noso patrimono histórico e cultural e, en xeral, no seo da sociedade galega conscienciada, as autoridades, e en concreto a corporación municipal de Cerdedo, deberan expresar a súa máis enérxica condena a estes actos. Mais a ambigua, medrosa e vacilante actitude dos edís cerdedenses –lémbrese o sibilino trasacordo preelectoral do goberno de Cerdedo, onte e hoxe nas mans da dereita, verbo da rúa que no lugar leva o nome dun alcalde falanxista–, propicia a actitude desafiante duns cantos nostálxicos do anterior réxime que co vento a favor, mais a contracorrente, coartan outra volta a liberdade de todos os veciños e pexan o labor dos investigadores desexosos da recuperación e clarexamento do noso pasado recente en prol da verdade e da xustiza.

Como di o pobo: “A verdade só ten un camiño”. A empencha do radicalismo reaccionario e trasnoitado non nos debe amedrentar. Ánimo daquela para os compañeiros Dionísio Pereira e Alfredo González, reputados intelectuais, valentes adaís da liberdade, homes xenerosos que supeditaron o seu benestar aos intereses da comunidade. Non estades sós.

Diario de Pontevedra, 6-9-2007

>>>

Fotografía 1: Roxerio Arca, fillo de Francisco Arca, a carón do monumento na honra e lembranza de seu pai.

Fotografía 2: Monumento aos mártires cerdedenses (Ponte do Barco-Pedre).

2/9/07

PACO SUTIL, ARTE PICTÓRICA

Quen deu por esvaída a fermosura? Quen se afana en murchar o arco da vella, o abrente, o solpor, o setestrelo? Quen enxerga apazugar o ánimo crebado no esgrevio xergón da fútema? Malpocados. A beldade aínda campa, aínda reina nos recantos intocados, nos secretos paraísos dos poetas, na lenturosa ensoñación dos pintores, pegureiros da natureza indómita.

Só o artista, caste senlleira, sabe das vereas, dos peares, dos pasadoiros acochados, roteiros iniciáticos que conducen o espírito perante o espello das esencias; quizais unha folla en branco, quizais un branco lenzo, quizais unha lene saba de neve encol dos picoutos da soidade...

E acordamos os ollos esgotados de mundo ao verde das ribeiras que recenden a troita e á fariña das moendas de outrora. Tanxe o vento na folla de bridos e ameneiros. Bea unha ovella, brada un boi. Regalamos a vista cansa ao azul dos cantís e mar aberto –o salitre presentido axota o pestanexo–. Espeta o carrán coma lóstrego. Larga o pano unha dorna.

Rebumbio de xente. Pendello a pendello, a vida é romaxe. Rabúñanos arestora a miraxe da augardente, leite pagán da alquitara; do caldo albariño, do caíño que risca a súa negra pouta no luar da cunca. Goréntanos o molete, froito da seara triga, acabadiño de enfornar, amosando impúdico o miolo, aínda quente. Que mellor leito para unha onza de polbo á feira? Que mellor cameiro para unha sardiña de San Xoán?

De socate, o rubir fricativo da foguetaría asolaga os sentidos, cobra fatua, bulleiro de pólvora, cadoiro de estouros abouxantes. Irrompen as gaitas no torreiro, andoriñas de fol. Torna o gaiteiro da música, gado rebuldeiro, e acortíñao en pasarrúas, muiñeiras, alboradas... Gaiteiriños da Galiza, rexos mariscais do sentimento, rubio sangue e acibeche nas galas. Emerxe dos piagos da alma un aturuxo, pois cadora, cómpre tirarlle o testo á emoción que ferve. Céibanse as pernas ao antollo do redobrante e, daquela, as pólas do corazón estalícanse de corvos e amargura. Oxalá fose eterno este intre.

Eis o universo do mestre Sutil. Os seus corpos celestes ordénanse coma mazás maduras na herbeira, á roda da mazanceira abaloirada pola airexa do agosto. Arte pura, límpida, reconfortante. Pintura exenta dos adobíos da falsa modernidade. Pintura intemporal, eterna, á contrafío das modas. Testemuño dunha beleza pretérita ou ameazada. Valioso documento etnográfico. Cando a nosa identidade se sublime no fumeiro da lembranza, a pintura de Sutil, frauta engaioladora, deitará no chan un fío de faragullas, chamaranos docemente, convidándonos a atravesar a tea por ver de achar no outro lado os vestixios de quen vimos sendo.

2-9-2007

7/8/07

ANA ACUÑA, SEMPRE E MAIS DESPOIS

No ano 1999 viu a luz o meu primeiro poemario, Xabregho, no seo da colección “O Roibén” de Edicións Río Xuvia. A coordinación da colección era responsabilidade de Xavier Frías Conde e a autora do esclarecedor limiar foi a profesora Ana Acuña, compañeira de estudos universitarios no CUVI e na USC, e cuxa amizade conservo coma un dos meus máis prezados bens. A profesora Acuña, daquela docente na Complutense, someteu a escolma de poemas ao xuízo de Vicente Araguas. O seu bondadoso parecer, a xeito de carta datada en Majadahonda a 18 de xaneiro de 99, da que gardo copia, enlousou o adro da miña aventura editorial: Concordo coa idea de publicalos: canto antes mellor, que o tempo corre que mete medo [...] supoñen un detour, un desvío, do que se vén facendo aquí e agora. Hai débedas que non chega unha vida para pagalas.

A profesora Ana Acuña que entre outros moitos labores desenvolvía o de secretaria de redacción da Revista de Estudios Gallegos Madrygal, publicación da titulación de Filoloxía Románica da Universidade Complutense á que se adscribía, convidoume a participar como poeta no número 2 da mesma, editado en 1999 (eu xa colaborara, como fotógrafo, no número 1). Adianteille, para a ocasión, uns poemas que pouco despois farían parte de Mel de arañas, o meu segundo poemario, publicado no ano 2000. Vicente Araguas remitiría a El Correo Gallego (10 de decembro de 2000) unha reseña inzada de inmerecidos eloxios á miña obra e persoa: Underground; libro discordante; poesía nada confortable, no que ten de desacougo espiritual e físico; Carlos Solla circula por onde lle peta, o que nunca foi mala cousa... O número 2 de Madrygal recollía tamén unha fermosa recensión de Xábregho da autoría de Juan José Carracedo Doval.

O número 4 de Madrygal, editado no ano 2001, agasalloume coa reseña de María Xesús Nogueira a Mel de Arañas. A pé de páxina dábase noticia da exposición pictórico-poética que baixo o título "Terras raras" organizaramos o pintor Francisco Sutil e mais eu no Club Náutico de Vigo en agosto de 2000. O estudo interpretativo correra a cargo da indispensábel Ana Acuña. A profesora marinense convidaríanos a min e ao querido amigo Paco Sutil a participar no libro Muller de doce sal. Homenaxe a Inés Canosa, editado por VTP en Madrid no mesmo ano. A edición da obra estivo ao coidado de Xavier Frías Conde, Carme Blanco Ramos e a propia Ana Acuña que tería a ben engadir no libro o estudo interpretativo da exposición "Terras raras".

Terras raras sairía do prelo ao abeiro da colección “O Roibén” de ACEF (Asociación Celso Emilio Ferreiro) e Arte Tripharia en maio de 2001. O consello editorial estaba formado por Vicente Araguas, Fermín Bouza, Ana Acuña e Manuel Pereira. O magnífico limiar foi redactado por María Xesús Nogueira. No mes de maio de 2001 presentaríase Terras raras na Galería Sargadelos de Madrid xunto cos poemarios A soidade dos números primos de Covadonga D’lom, A vida sempre e sobretodo de Crisanto Veiguela e Lembranzas e olvidos de Rafa Yáñez. O acto correu a cargo de María Victoria Navas e de Xavier Frías como director da colección.

En outubro de 2002, a profesora Ana Acuña trasladoume a invitación para participar no "Encuentro circular de poesía en vivo", organizado pola Facultade de Filoloxía da Universidade Complutense en Madrid. Da miña viaxe e estadía lembro un voo arrepiante, o agarimo de profesores e alumnos, o poeta José Viñals, autor segundo me transmitiu dun poemario titulado Miel de avispas, a tertulia no Comercial e a hospitalidade de Luís Luna que en 2002 publicaría en Arte Tripharia xunto a Óscar Curieses o poemario Ignicións do que, moi honrado, escribín o limiar.

Os números 14 e 15 da revista A Freita (anos 1999 e 2000), publicación da MDGA (Mesa prá Defensa del Galego de Asturias), que tiña a Xavier Frías Conde como membro do consello de redacción, e Ianua, revista virtual de Filología Iberorrománica (www.iaga.com/ianua), fixéronse eco das miñas primeiras incursións no eido do ensaio. As súas páxinas anticiparon o que meses despois (no ano 2002) agromaría como Cerdedo. Materiais para o estudo da freguesía de San Xoán de Cerdedo. Inventario xeral.

No ano 2005, Ana Acuña púxome en contacto con Olivia Rodríguez González, profesora da Universidade da Coruña, co aquel de participar no libro colectivo Das sonorosas cordas. 15 poetas desde Galicia, publicado pola editorial madrileña Eneida. A profesora Olivia González encargouse da edición e Rafael Morales Barba, profesor da Universidade Autónoma, escribiu o prólogo.

Afortunadamente, non fun beneficiario exclusivo do labor de mecenado desenvolvido pola profesora Ana Acuña durante a súa experiencia madrileña, pois a colosal tarefa de promoción da cultura galega levada a cabo alén das nosas fronteiras por ela e polos integrantes do grupo Bilbao fixeron posíbel a entrada en escena de moitas voces poéticas novas, achanzando o sempre difícil primeiro paso. Concordo coa profesora Carmen Mejía, a cal, no prólogo ao libro colectivo Comercial. Poesía galega en Madrid. Outono 1998, salientaba o compromiso deste grupo poético, fincado en “territorio comanche”, coa cultura do país: Coido que esta iniciativa é enriquecedora e amosa, unha volta máis, que as xentes galegas non deixan o seu “enxebrismo”, neste caso a súa lingua, a súa cultura, aínda que vivan en Madrid. A obra colectiva Comercial fornecíase da inspiración de Vicente Araguas, Fermín Bouza, Xavier Frías, Xosé Manuel Outeiro, Claudio Pato e Manuel Pereira; todos seis, autoridades rexamente consolidadas hoxe no eido da creación literaria e da promoción cultural.

Gardo un agarimoso recordo daquelas datas e procurei, anque pexado polas miñas eivas, tirar proveito das oportunidades que se me brindaron. Recoñezo fundamental no meu devir como escritor a presenza da infatigábel Ana Acuña, sempre fiel e xenerosa, non en van prologou, como dixen, o meu primeiro poemario e dous dos meus ensaios sobre a terra de Cerdedo: o Inventario xeral da freguesía (ano 2002) e o Almanaque de encantos (ano 2005), que sen dúbida enxalzan o meu modesto traballo. Manteño contacto na distancia co poeta Luís Luna e gábome de ter sido convidado polo poeta Manuel Pereira para presentar a súa obra Libro das viaxes nun acto celebrado no local do campo da festa de Ouzande (A Estrada) en Nadal de 2003. A súa sabenza e humildade redimen o noso sistema literario, inzado de ególatras e vedetes. A súa grata conversa é menciña para as almas asoballadas polo vent-imperio.

A colección “O Roibén” foi a plataforma dunha afastada estación onde algúns agardamos con feliz inquedanza o tren que nos levase, outra volta, pola beira do Miño, outra volta, cara ao que somos, cara ao que debemos seguir sendo, cara ao que nos fai diferentes e ditosos, atopémonos onde nos atopemos. A eterna viaxe de retorno, sempre “arredor de si”, faise de vagar, sen altas velocidades, pois a présa é calidade de quen foxe. Traballar a prol da nosa idiosincrasia, da nosa identidade, aquí ou fóra, ten por única recompensa a supervivencia. Toda a terra é dos homes e non hai nacido que lle dea leccións neste senso a un galego, mais hai xeitos e maneiras de andar polo mundo e quen agocha a súa nacenza, quen disfraza a súa condición, quen renega da súa natureza traizoa o máxico designio do fado. Eu só son galego, sei quen son e sei a quen pertenzo, non preciso bandeiras nin lindes convencionais, xa que a miña lingua e a miña cultura teñen por coutada o universo.

O clan dos “Bilbao” acolleume no seu castro de terra adentro, afagáronme á calorciña do lume novo e encheron o meu fardel de recén chegado coa boroa de mil solpores. Aínda como nesa lambonada e cada faragulla do seu exemplo reforza o convencemento de que calquera trincheira é boa para defender a nosa causa por máis que a picañoa do asimilismo teime en atabascar o noso alcouve.

7-8-2007