DE GARCÍA LEIRO A MÁRQUEZ IÁÑEZ (Faro de Vigo, 7-12-2014)

.
.
.

.
.
.

Da man do crego Rodríguez Fraiz camiñei pola vida do crego García Leiro e, aínda que entre estes dous persoeiros media un monte ideolóxico, non se nos escapa a pegada que o mestre deixou no seu discípulo.

Con dez anos, Antonio Rodríguez Fraiz ingresa na academia de García Leiro. O reitor de Cerdedo admitiu o rapaz, non sen antes sometelo a unha avaliación de coñecementos. O exame consistiu, entre outros atrancos, na resolución dunha conta de multiplicar e, no eido xeográfico, discenir a nacenza do río Lérez. Fraiz respondeu que en Aciveiro. Leiro retrucoulle que en Pardesoa. Ben certo é que o Lérez leva a fama e o Castro, a auga: “Don Fernando apenas necesitaba local para dictar las lecciones, era peripatético; el campo abierto, su gran aula; bajo los rocíos de la mañana, los calores del mediodía o los solpores de los hermosos atardeceres en la bocarribeira cerdedense, bañada por el bravío Lérez”.

A pasantía de Leiro en Cerdedo (alcouve de cregos) viviu os seus mellores momentos no decenio de 1925-35 (máis dun cento de alumnos). Canda Rodríguez Fraiz, o meu querido Manuel Monteagudo Ruzo, cronista da freguesía de Castro e vello socialista, foi outro dos seus discípulos distinguidos. Ambos os dous, capitanearon en 1971 a organización da póstuma homenaxe.

Aquel modelo de Igrexa pobre e identificada cos pobres, ortodoxa mais non intransixente, tolerante e aglutinadora, combativa coa superstición alienante, comprometida coa instrución das clases populares, abandeirada dun cristianismo de xorne social... Aquel modelo de Igrexa prendeu na vocación duns poucos iluminados, mais o molde rachou e, cos anacos, os pioneiros fixeron mortalla. Rodríguez Fraiz apunta: “García Leiro se adelantó cincuenta años a las ideas renovadoras de la Iglesia y al mundo de hoy”. Deberemos agardar até finais da década dos sesenta para que, na agra fertilizada do Concilio Vaticano II, xermolase a Teoría da Liberación: “Deus está a carón dos necesitados”. Hogano, séguese a esfollar na margarida.

Fólgame concordar que Cerdedo, baixo o edificante maxisterio de Leiro, anticipou o camiño de remuda que debeu emprender a Igrexa. Ende mal, o cura abandonou este mundo en decembro do fatídico ano 36. A dentame do nacionalcatolicismo asexaba tras a reconca da ponte do Barco.

Rodríguez Fraiz visita a García Leiro por derradeira vez un ano antes, no Nadal de 1935: “Apenas reconocía al que le hablaba [...] Físicamente se hallaba agotado, vivía solo prácticamente, apenas se alimentaba, unas veces porque no tenía nada, otras porque nadie se lo hacía. Sus ropas en estos momentos eran desastrosas, él que nunca se preocupó por el vestido; carecía de ropa interior, su sotana estaba rota a trozos [...] me dio la sensación de que a las once de la mañana tenía hambre, frío y sed. Al carecer de todo y vivir en la más absoluta soledad, sin familiar alguno a su lado, tomaba lo más fácil de conseguir; para aquella mente un tanto alborotada, cualquier bebida le proporcionaba un poquito de calma y breve bienestar [...] Difícilmente podrá darse situación más angustiosa que la de aquella vida que toda se había consumido en hacer el bien”.

En outubro de 1936, dous meses antes da súa morte, na prensa afecta de Pontevedra publícase que García Leiro doara 10 pesetas en beneficio do exército franquista. É evidente que alguén se valeu do seu prestixio e da súa senilidade para revestir de lexitimidade o sanguento golpe de Estado. Aínda hoxe, en Cerdedo, os que non gardan silencio afirman que “se a gherra non o collese nas últimas, don Fernando tería evitado os asasinatos, as malleiras e os castighos”.

Nove anos antes do seu pasamento, emprende García Leiro a materialización dun vello e arelado proxecto: “su mente creadora y corazón generoso, pensaron en nuevos modos de ejercer la caridad, la liberación de la pobreza en la ancianidad y la ignorancia [...] Pensó en la fundación de un asilo que redimiese tanta necesidad como él diariamente estaba viendo. Aquellos ancianos y ancianas arrastrándose por las corredoiras cerdedenses, hambrientos, casi desnudos, viviendo en chozas, a veces sin familia, enloquecidos por la necesidad, la ignorancia y el fanatismo [...] Esta alma grande trató de buscar la solución a este estado ‒pobreza e ignorancia‒ en una casa-residencia y un taller-escuela en el que se capacitasen las gentes de Montes”.

Por moi boas que fosen as intencións do seu promotor, a obra non se tería levado a cabo sen o concurso do pobo: “era frecuente en la parroquia que cuando don Fernando pedía maderas para el asilo, se le mandase a la robleda, pinar o castañal a cortar lo que él indicase; sólo así, con esta cooperación, pudo conseguirse tan amplio y hermoso edificio, en momentos de la máxima penuria económica por la que atravesaba aquellos años Cerdedo y toda Galicia”.

Entre os elementos populares, solidarios coa benemérita empresa de Leiro, cómpre facer especial mención do mestre de cantaría Antonio Márquez Iáñez. Boa parte da información que posúo do meu bisavó materno Antonio Márquez extraína dos libros de Rodríguez Fraiz.

O apelido Márquez é abondoso na Terra de Montes, acadando en Forcarei e Cerdedo as porcentaxes máis elevadas do territorio galego. Meu bisavo Antonio debeu ser froito da unión dun meu tataravó Márquez, canteiro cerdedense, e unha tataravoa Iáñez, natural da provincia de Lugo (Vilalba?), a onde se trasladara por motivos de traballo.

            Antonio Márquez Iáñez naceu, xa que logo, en terras luguesas no ano 1862. Roldando a trintena, veuse para Cerdedo, casou con Mariana Sueiro Cadavide (†6-2-1923), natural de Lourido, e aveciñou en Meilide, na casa familiar sita na Aldea de Baixo, onde naceu miña avoa Isolina Márquez Sueiro (1908-1988) e naceron os seus cinco irmáns.

            Antonio Márquez herdou e asumiu, cara a 1910, o capital das súas tías, as Marcas, panadeiras solteironas, e, en concreto, a casa das Raposeiras (Meilide). Márquez Iáñez, mestre canteiro de sona, dirixiu obras por toda a xeografía peninsular.

Home laborioso e abnegado, consagrou os últimos anos da súa vida a facer realidade, de xeito altruísta, a encomenda de García Leiro, asumindo como propio o lema vital do abade de San Xoán: “Nada teño do que gañei, só posúo o que dei, sufro polo que neguei e o que gardei, perdín”.

Rodríguez Fraiz escribe: “Los trabajos dieron principio en el mismo 1927, bajo la dirección del maestro de cantería y carpintería don Antonio Márquez Yáñez [...] Las obras caminaron lentamente, una década después todavía no estaba concluído el edificio, que consta de dos plantas y sótano, casi pegado a la rectoral por el norte. Ideados los bajos para las cocinas, comedores, despensas y otros menesteres; el primer piso para residencia de ancianos, oficinas... y el tercero, residencia de religiosas y escuelas para jóvenes”. E engade: “Este artista, case en solitario, foi facendo as pedras e ano tras ano lovantando os muros, sin axudas nin cartos, namentras tivo mente e vida aquela alma chea de dozura, amor e caridade que foi o reitor García Leiro. Este vello canteiro non deixou de traballar no asilo mentras tivo vida”. Antón Márquez Iáñez bateu coa morte o 9 de abril de 1935, cando se dirixía, como cada día, á obra.

            Tras a morte de Márquez Iáñez e García Leiro (un ano despois), a magna construción, a piques de ser coroada co loureiro, foi malvendida polo sucesor de Leiro na reitoría de Cerdedo, o crego Ventura Pérez Alvite, quen esfurricou perante unha mísera débeda. O prezo de venda do edificio non superou as 13.000 pesetas, cando o seu valor era infinitamente superior: “las mismas circunstancias que rodearon la tal venta fueron harto oscuras”. O inmóbel, que ía ser destinado a escola e centro de acollida da ancianidade desvalida, foi adquirido, en primeira e segunda quenda, polos próceres franquistas, aproveitando o chope no seu beneficio. A avellentada poboación de Cerdedo non se beneficiaría da construción dunha residencia para a terceira idade até 70 anos despois.

Antonio Márquez Iáñez foi soterrado no adro da igrexa de Cerdedo, ao pé da porta grande e a carón da tumba de García Leiro. A miña avoa, Isolina Márquez, e mais o meu tío avó, Xosé Márquez, sufragaron os gastos de construción do panteón familiar, fermosa á par que austera obra de cantaría, sito no novo cemiterio. Lese na inscrición: “Ano-Propiedade familia Márquez-1946”. Cando a clausura do cemiterio vello, os restos mortais de Antonio Márquez Iáñez e familia trasladáronse á oseira do novo panteón.

No dito panteón, ben no cinceiro, ben nos nichos, amais dos vestixios do meu bisavó Antonio, descansan, así mesmo, cinco dos seus seis fillos, entre eles: Avelino (†8-9-62), morto en estrañas circunstancias, crego de menores (ostiario, lector, exorcista e acólito) e alumno de García Leiro.

.

.

.