.
.
.
.
.
.
.
21/6/15
7/6/15
ALEGRÍA PARA OS MEUS DENTES (Faro de Vigo, 7-6-2015)
.
.
.
.
.
.
.
"O dente de leite" (ilustración de ANA SANTISO)
.
..
Hai uns días, o profesor e escritor Séchu
Sende, coordinador do Equipo de Normalización Lingüística do IES Marco do
Camballón (Vila de Cruces), púxose en contacto para solicitar a miña
colaboración nun dos moitos proxectos culturais que o activísimo Club da Lingua
leva a cabo coa axuda do seu alumnado:
“Estamos a gravar a xente
maior do concello, pedímoslles que volvan á infancia e que nos digan que facían
cando lles caía un dente de leite. Estannos chegando os vídeos elaborados polos
alumnos e, de entrada, a nosa intención é editar un pequeno documentario cos
testemuños recadados, que nos remontan a un tempo anterior á aparición do
costume foráneo do rato Pérez. Antigamente, botábase o dente caído na borralla,
no lume, enterrábase ou se chimpaba por riba do tellado... Gustaríanos abrir e
pechar o vídeo con algunhas palabras túas sobre o tema. A nosa intención,
despois, é levar este documentario ás escolas da zona e facer por recuperar, ou
actualizar, os nosos ritos tradicionais. Aquí, por exemplo, guindábase o dente
ao lume e dicíase: “Toma lumiño este dentiño para que o novo naza máis
dereitiño””.
Antes
dentes ca parentes, porén, considerando a tarefa moi oportuna e necesaria, non
dubidei en sumar o meu granciño de area. Velaquí o meu tributo co que saúdo os
amigos do IES Marco do Camballón e co que os animo a seguir traballando no
enxalce da nosa cultura. A ilustradora Ana Santiso, aveciñada en Cerdedo, tamén
se adhire, agasallándonos cunha das súas marabillosas ilustracións. Posuíndo
abondosa ritualidade de noso, ben está promocionar o que é dun, deixando que o
roedor Pérez (andrómena do xesuíta Luis Coloma) siga ripando nos dentes da
realeza. Mil primaveras máis!
A ciencia do pobo distingue tres tipos de
dentes: trinchantes (8), ghillos (4) e pisóns (20); ou o que é o mesmo:
incisivos (os de diante, os da fronte, os do lume), cairos, cabeiros, caíños,
canteiros ou queiros (caninos), e mais molares (queixais).
O individuo que os conserva todos
garda na boca 32 pezas, 36 se lle saíron as moas do xuízo (ou do siso),
vestixio da nosa primitiva dieta carnívora ou reminiscencia do sentidiño da
humanidade prehistórica, virtude en franca decadencia.
A campá é unha vella cun só dente, o
muíño, un bazuncho que só mastiga empregando as moas, e o allo, un bulbo ao
que, cos dentes, lle papamos os dentes. Ten bo dente a persoa que come moito e
de todo. Dise do galdrumeiro que ten dentes de frade ou tamén, o diaño no
dente. Aquel que engole come a dente. Aquel que come e farta déixao polo dente.
Mudaron os tempos. Quen máis quen
menos loce tras os beizos próteses ou aparellos correctores (óese brackets). Os sachos, angazos, dentellos,
chantos ou chavellos, acabalados ou fincados coma pedrafitas na chaira das
enxivas, son hoxe carautas do pasado. Pola contra, os pequeneiros son dentes de
rato. Cara sen dentes fai os mortos viventes. Dentes rareiros, homes
mentireiros.
Son mestre, non falo entre dentes
cando digo que, ás veces, rínchanme ou tóranseme os dentes ao riscar o encerado
co xiz. Mestres ou non, a todos nos castanexan os dentes (o triquetraque) cando
agoamos co frío. De calquera xeito, por moita friaxe que veña, polo San Vicente
perde o inverno un dente.
O cativiño inquedo e chorón pode que
“estea cos dentes” ou que “botase os dentes” e estes son “os do leite” (ou
“mamotes”), porque agroman e medran upados co formigo da nai. O neno, aos seis
meses asenta e aos sete endenta. Ao pouco, os leitóns son substituídos pola
dentición definitiva. Malia o dente que non deixa semente.
Non che me van caer os dentes por
escribirvos estas liñas, porén, estou do computador até a moa do cabo ou, o que
é o mesmo, téñoo debaixo dunha moa.
De orella a orella regaño o dente,
non para trabar, senón para sorrir coma un inxel emoticono. Daquela, rime o
dente. E dou coa lingua nos dentes para falar, para felicitarvos pola fermosa iniciativa.
Os ditos e costumes recollidos no
voso traballo teñen o valor do ouro, o prezado metal que exhibían os nosos
avós, bisavós e tataravós, para matar unha falta ou, en habendo posíbeis, todas
(“Tenche na boca o Banco de España”).
Permitídeme que faga a miña humilde achega ao
voso tesouro. En Cerdedo, os dentes de leite, desprendidos do seu nacedoiro, ou
ben se gardaban gardadiños (nunha saquetiña, nun frasco, nunha caixa de
mistos...), ou ben se guindaban por riba do paraño ou da cambota do forno.
Entre os meus amuletos, moito chama
a atención unha pequena redoma de pílulas “Bayer” ateigada das pezas dunha
primeira dentadura, unha dentame de leite completa. Descoñezo a sorte do seu
dono, pero si a motivación da nai ou da avoa que os recadou.
Os dentes de leite, ciscados ao
chou, non lles pasan desapercibidos ás bruxas galgantes. De os atoparen,
móennos nas súas aceas e coa fariña confeccionan apócemas e bebedizos, e non
para cousa boa. O pícaro, cuxos dentiños fican en poder do bruxedo, enferma do
mal do anghinido. Se o dente o peteira unha galiña, o novo nace torto. Se a
pita o engole, o que está de vir non vén.
Abril frío e fornos quentes, alegría
para os meus dentes. Ben certo, a opción do forno tampouco é mala, pois é
sabido que na capeliña onde se coce o pan noso de cada de día, as servas de
Satán non ousan remexer, pois, de o faceren, axiña se acabarían transformando
en borralla. Tiro este dente por riba do forno para que veña dereito outro
novo.
En Quireza (Cerdedo) tamén se lle reza á santa
Apolonia (a santa desdentada) cando un adoece co mal de dentes: Rógoche, santa
Pelonia, que non me doia dente nin moa.
Como sempre vai a lingua para onde
doe a moa, moito conviría andarlles cos dentes aos que denigran o noso idioma,
mais, somos de natural pacífico. Así e todo, loitaremos polo noso con unllas e
dentes e acabarano pagando dente por dente. O que non pode, cos dentes acode.
Non o esquezades, a raposa muda de dentes, pero non de mentes. Só de pensalo,
póñome a facer chatolas cos dentes. Ben certo é que, aínda que os teñamos entre
dentes, non nos chegan para un dente.
Non son xurafaz desdentado e, aínda
que o fose, debemos acostumarnos a lavar os dentes (lavar a boca) despois de
cada comida, para que non acaben insinuando que se lle dá pan a quen non ten
dentes.
Desexo que o meu limiar sexa do voso
agrado, que non digades que o fixo un can cos dentes; que, cando o leades, non
vos estale unha castaña nos dentes, aínda que, segundo a lei vella, a cabalo
regalado non se lle mira o dente. Para que logo rexoubedes que son tan lacazán
coma as moas de riba.
Agradézovos que me deixarades
participar nesta vosa angueira. Tamén vos desexo longa vida e farturenta (que o
gañedes cos dentes para comelo coas enxivas), e por tal, emprego un acaído
esconxuro: Dente fóra, cagallón na cova.
.
.
.
3/6/15
Suscribirse a:
Entradas (Atom)