.
.
.
Hai unhas semanas,
entrevisteime con Augusto Fontam García na súa casa de Lourizán. Fontam é un
adaíl do galeguismo, un veterano activista político e cultural curtido en mil
batallas e, xa que logo, unha persoa experiente e descrida. Malia os seus
moitos anos na trincheira, segue mantendo incólume a súa fe no pobo galego,
segundo nos deixou prescrito o irmán Daniel.
Augusto
Fontam presidiu a asociación Amigos da Cultura de Pontevedra, unha institución
con case cincuenta anos de historia e que, na actualidade, entre outras moitas
actividades, organiza, canda o colectivo Capitán Gosende, o Roteiro da
Pantalla, que este ano acadou a súa cuarta edición.
A asociación Amigos da Cultura, constituída en 1967, foi
distinguida en 2013 co Premio AELG (Asociación de Escritores en Lingua Galega),
no apartado de “Institucións”. Na
mesma edición, tamén foi galardoada a nosa ilustre conveciña Manuela Cortizo
Medal, no apartado “Mestres da memoria”.
Augusto
Fontam ingresou en Amigos da Cultura alá polo ano 1977. Á asociación cumpríalle
unha renovación dos cadros directivos e dos obxectivos, reencamiñándoos cara ao
enxalce da cultura popular e a reivindicación da esencia da Galiza, asumindo
unha liña de actuación combativa e de denuncia.
Fontam
aproveitou o coloquio para facer repaso pormenorizado de medio século de compromiso
co país e, no seu relato, refolguexaba con luz propia outro egrexio cerdedense,
o crego Antonio Rodríguez Fraiz.
Antonio
Rodríguez Fraiz naceu na parroquia de Tomonde (Cerdedo) o 30 de novembro de
1912. Ordenado sacerdote en 1937, exerceu a súa vocación, entre outras, na
pontevedresa de Campañó (período 1951-1995, ano do seu pasamento),
circunstancia que lle valeu o apelativo de “o cura de Campañó”. A faciana
“politicamente correcta” que a oficialidade nos pretende vender do personaxe
dista moito, segundo o testemuño de Augusto Fontam, da realidade.
A
adhesión incondicional e a entusiasta colaboración dispensadas por Fraiz á
asociación Amigos da Cultura, propiciou unha estreita relación co noso
entrevistado que, con coñecemento de causa, nos achega, arestora, un perfil
inédito (ou escamoteado) do cronista de Terra de Montes, cento dous anos
despois do seu nacemento en Cerdedo.
A
seguir, reproduzo as pasaxes máis salientábeis arredor do asunto que nos ocupa.
Cédolle a palabra a Augusto Fontam.
Rodríguez
Fraiz e Amigos da Cultura de Pontevedra
“Un dos compromisos que
adquirimos na asociación foi o de reivindicar unha serie de persoeiros do eido
da nosa cultura, cuxa obra fora esquecida ou pouco valorada. Unha destas
persoas, entre outras, foi Agostiño Portela Paz, aparellador da Deputación,
debuxante, escritor e etnógrafo, represaliado en 1936 por republicano. Agostiño
Portela Paz, pai do célebre arquitecto César Portela, era íntimo de Antonio
Rodríguez Fraiz.
Agostiño Portela Paz e Antonio Rodríguez Fraiz, a lombos
dunha Lambreta, percorreron Galiza, elaborando fichas de cruceiros, pontes,
petróglifos..., seguindo o maxisterio de Castelao, Cuevillas e a órbita de Nós.
Agostiño Portela Paz, co gallo da súa proxectada
homenaxe, entregoulle a Amigos da Cultura o inédito “O Trasno”, a súa
derradeira obra, que sairía do prelo, en 1992, co patrocinio da Deputación de
Pontevedra. Ao pouco, faleceu Portela Paz, non sen antes solicitar que o seu camarada
Rodríguez Fraiz participase nos actos. En palabras de Portela Paz, “o cura de
Campañó é unha persoa de confianza, de esquerdas, un cura nacionalista; é un
dos nosos”.
Finalmente, contactei con Rodríguez Fraiz. Eu son
anticlerical, tiña as miñas reservas, pero, dende o primeiro momento, descubrín
unha persoa aberta, progresista, de xorne comunista. Rodríguez Fraiz, no ano
79, berrou no púlpito de Campañó que se Xesucristo volvese á terra, votaría
Bloque. Hogano, non creo que votase polo
ladroízo.
Rodríguez Fraiz reclamaba para Galiza o seu estatus de
nación. Fraiz era xa, naquela altura, membro do Pedrón de Ouro canda Avelino
Pousa Antelo. Pousa Antelo e Rodríguez Fraiz encarnaban no Pedrón de Ouro a
postura máis contestataria. Rodríguez Fraiz acudía a mítines da esquerda
nacionalista, cando o nacionalismo, en Pontevedra, aínda estaba en cueiros.
Non sen dificultades, celebrouse a homenaxe póstuma a
Agostiño Portela. A exposición pictórica ocupou todos os andares do edificio da
Deputación. Na escolla e distribución da obra pictórica, na redacción das notas
de prensa..., Fraiz participou en todo. No acto, co salón da Deputación cheo,
interveu Rodríguez Fraiz. O cura e mais eu xuntarámonos uns días antes en
Campañó para preparar as alocucións e acordamos que ambos os dous pediriamos a
independencia para Galiza, e así foi.
A asociación Amigos da Cultura instituíra a finais dos
setenta os premios “Moucho de Prata” e “Ponla de toxo”. O “Moucho de Prata”, o
galardón positivo, déuselles, entre outros, a Moncho Reboiras (in memoriam) e ao gaiteiro Ricardo
Portela; o negativo, entre outros, á Celulosa. O “Moucho de Prata” tamén se lle
concedeu a Rodríguez Fraiz. O acto foi en Santa María. Acudiu todo o Pedrón de
Ouro e a intelectualidade de Pontevedra; tamén, os seus fregueses de Campañó.
Cando se dirixiu aos asistentes, Rodríguez Fraiz reclamou
a liberdade dos presos políticos: “Pido a liberdade para os nosos irmáns presos
nas cadeas españolas”. Fraiz non militou en partido político ningún, pero non
comungaba co galeguismo reseso ou romántico; na década dos oitenta, Rodríguez
Fraiz defendía as teses do nacionalismo. Rodríguez Fraiz, autor dunha obra
inxente, home lido e viaxado, aplicaba no cotián, de xeito consciente e
confeso, o que sentía e pensaba. Non só defendía as súas conviccións en
privado, senón tamén en público. Fraiz identificouse coa cultura de base. Montou
en Campañó a asociación cultural Campaniola que editaba unha publicación
periódica. Non era dogmático, era detentor dunha ideoloxía natural. O
sentimento manaba del. Cría no que dicía. Foi un idealista; un relixioso
intelectual, controvertido a ollos da xerarquía. Rodríguez Fraiz non era un
cura “comecocos”. Era ameno, humilde; tiña un falar grave, calmoso, nunca
impuña o seu criterio.
En
Pontevedra, chovese ou ventase, se ti ías ás oito da mañá á Alameda, topabas
cun tipo alto, pantalón branco, guayabera,
zapatos de biqueira, chupa de coiro heavy
metal, pucha e un cartafol baixo o brazo; paseando só de acá para alá,
todos os días. Porén, descoidaba a súa estética relixiosa. Vestía un saiolo
branco cheo de lamparóns. Até lle teño visto silvas enganchadas nel.
O seu despacho en Campañó non era tal, era unha gorida.
No corredor da casa reitoral había un banco que tamén era arcón, moi antigo,
adobiado con motivos celtas. As galiñas andaban ceibas pola casa adiante,
cumpría canear as cagallas. O seu cubículo, mal iluminado, enfeitábase con
cerámica, moi antiga, de Sargadelos e de Celta, debuxos de Portela Paz e outras
pezas exóticas. Coma todos os estudosos, era un pouco fetichista. Os andeis,
cambados polo peso, sostiñan unha chea de libros vedraños. Papeis e documentos
por todas partes. Orde caótica. Encol da súa mesa, os lentes, libros de
consulta, caneta, bolígrafos “Bic” e os seus escritos, nos que chamaba a
atención unha letra coidada. Moblaxe parca. Selecta austeridade.
As
nosas conversas vespertinas sempre se acompañaban con viño ou café. “Pola mañá
adoramos a Deus, pola tarde adoramos a Baco; agora xa parecemos dous curas”,
dicía coa súa voz serea e amábel. Rodríguez Fraiz misaba en galego. Foi o
primeiro cura que empregou a lingua galega na liturxia (en 1961, fronte á tumba
de Castelao en Bos Aires). E misou en galego no Día da Patria a carón do
sartego de Rosalía de Castro, en Bonaval.
Nunha
ocasión, pregunteille: “Don Antonio, vostede por que estudou para cura?”.
Respondeume: “Mira, eu estudei pra cura porque eramos nove irmáns, pasabamos
unha fame neghra e, daquela, os nosos pais mandáronnos ao seminario, porque alí
tiñamos a formación e a mantenza aseghurada”.
O cura
de Campañó participou decote nos actos de Amigos da Cultura, tomando a palabra
en repetidas ocasións e sempre belixerante. Converteuse para nós nunha persoa
imprescindíbel. Gardo ouro en pano un exemplar asinado do seu libro “Castelao
na alma dos escritores do seu tempo”. A dedicatoria di así: “Para Augusto
Fontam, pregándolle ao santo Castelao que alumee a túa vida e a loita polo
soerguemento, en todos os eidos, da nazón galega (outono, 1991)”.”
Moitas
grazas polo teu esclarecedor testemuño, Fontam. Que pensaría o cura de Tomonde
da caste política que hoxe lle anda a brindar homenaxes?
.
.
.
Ligazón ao artigo:.
.
.
.
No hay comentarios:
Publicar un comentario