.
.
O pazo das Raposeiras no ano 2002.
. .
O pazo das Raposeiras no ano 2012.
. .
O pazo das Raposeiras na actualidade.
. .
Doela brasonada do capitán Gosende.
..
O capitán Alonso de Gosende e Quinteiro, que establece o
vínculo familiar nas Raposeiras (Meilide), é o tataravó do Padre Sarmento: “Este capitán Gosende é Alonso de Gosende,
capitán das milicias de Montes, o que as conduciu á Coruña, cando veu sobre ela
o Dracke [...] Este capitán Gosende e
a súa muller María (Núñez?) [...] foran pais do meu bisavó Alonso de Gosende e os meus terceiros avós”.
Alonso de Gosende e Quinteiro ordena a
construción do pazo das Raposeiras (a casa matriz), no que residirá xunta a súa
muller, María Núñez. Asemade, o seu irmán, Xoán de Gosende e Quinteiro manda
edificar o pazo e capela de Cavenca, aveciñándose, canda súa primeira muller,
nesta aldea. Tras enviuvar, casa en segundas nupcias coa compostelá María de
Castro, ascendente de Rosalía de Castro. Os veciños denominan o pazo de Cavenca
“a casa de Rosalía de Castro”, argüindo que a egrexia poeta naceu ou viviu na
antiga residencia dos seus parentes cerdedenses, os Gosende.
Após o falecemento de Alonso de Gosende, a
súa viúva dispón construír a casa anexa (ao leste da matriz), para legarlle a
vincular ao seu fillo Alonso de Gosende e Núñez (bisavó de Sarmento). Ambas as
dúas construcións uníronse cun portal arcado en cuxa doela mestra se labrou o
escudo familiar.
Alonso de Gosende e Núñez casou con María
Lourenzo, irmá do crego Pedro Lourenzo, fundador da capela do Loreto, padroeira
de Meilide (ano 1734, segundo lemos nunha inscrición da parede norte). Da unión
xorde María de Gosende e Lourenzo (avoa de Sarmento) que casará con Alonso
García de Ceraxe, natural de Augasantas (Cotobade). O matrimonio concibe, entre
outros, a Alonso García de Ceraxe Gosende e Lourenzo que, á súa vez, contraerá
matrimonio con Clara de Balboa e Sarmento, oriúnda de Samos. O 9 de marzo de
1695, vén ao mundo, no pazo das Raposeiras, o seu cuarto fillo: Pedro Xosé
García de Ceraxe Gosende e Lourenzo Balboa e Sarmento (o Padre Sarmento).
Afastándonos
de todo dogmatismo, sigo defendendo o que xa intuíra e avanzara en “Cerdedo na obra do Padre Sarmento”
(2002): “Este fillo de Cerdedo, persoeiro
insigne da Europa ilustrada, xamais esqueceu de onde era nin de quen viña
sendo, xamais esqueceu a súa orixe galega e cerdedense” (páx. 17).
A
inexistencia da partida bautismal en Vilafranca do Bierzo e as oportunísimas
pescudas do profesor da Universidade da La Laguna José Santos Puerto (“Martín
Sarmiento, natural de San Juan de Cerdedo”, Sarmiento. Anuario Galego de Historia da
Educación, nº 12, ano 2008) confirman a natureza cerdedense do ilustre
beneditino: “Que Sarmiento era natural de San Juan de
Cerecedo (Zercedo, Zerecedo) aparece en la documentación del monasterio de San
Martín de Madrid, a donde llegó por primera vez el 18 de mayo de 1710 con la
intención de tomar el hábito benedictino. Como la toma de hábito era una
decisión que debía acordarse en consejo, al día siguiente el abad de San
Martín, Juan Bautista Lardito, convocó a los monjes que formaban parte del
consejo. En el libro de actas quedó anotada la decisión tomada el 19 de mayo de
1710: “En dicho consejo su Rvma. propuso para el hábito de monje de este dicho
monasterio a D. Pedro García, natural de San Juan de Zercedo en el reino de
Galicia...” [...] En
el libro de San Martín no hay referencias que relacionen a Sarmiento con El
Bierzo. Lo que sí advertimos, es que un año después de la toma de hábito y en
el acta de un acontecimiento fundamental para un monje, como es el examen que
da paso a la profesión, nuevamente se dice que Sarmiento es natural de San Juan
de Zerecedo, en Galicia”.
Reproducindo a esclarecedora descrición
facilitada en 1745 polo propio Sarmento: “A
casa da aldea das Raposeiras componse de tres, e vellas, unha grande no medio e
outras dúas casas colaterais. A do medio ten unha xanela na sala, que mira
dereita a igrexa de Cerdedo, case ao rumbo de noroeste”.
A casa matriz (“a do medio”), que data de
finais do século XVI, abrangue unha superficie duns 70 m2. Cara ao
leste, atópase a segunda das vivendas, de comezos do século XVII (superficie
habitábel: uns 100 m2). No principiar do século XX, ambas as dúas
construcións aínda se unían polo devandito portal brasonado, conforme se
aprecia na recreación de Agostiño Portela Paz.
A mediados do século XVII, levantouse (cara ao
sur) a terceira das construcións (superficie habitábel: uns 50 m2). In situ, a tipoloxía construtiva permite
distinguir, no conxunto pacego, as estruturas orixinais dos engadidos.
O panel informativo, chantado polo Concello no
camiño de acceso, omite, inexplicabelmente, a posibilidade de que o Padre
Sarmento nacese naquel lugar.
O catálogo do patrimonio cultural de Cerdedo
(PXOM, 2014) oculta a relevancia histórica da casa matriz (cuxa cuberta veu
abaixo hai dous invernos) e nos mapas alusivos, identifícase erroneamente o
pazo das Raposeiras. Nin saben nin queren saber.
Dende hai máis dunha década, os actuais donos
do pazo das Raposeiras, aveciñados en Asturias, veñen manifestando con
reiteración o seu desexo de converter en ben público as súas propiedades nas
Raposeiras. En troco, apenas solicitan unha inxel inscrición, agradecido
recordatorio de seus pais, os benqueridos e lembrados Gumersinda e Vitorino, e,
unha vez rehabilitado o inmóbel, o seu emprego exclusivo para a promoción da
cultura galega en xeral e cerdedense en particular (museo ou aula de
interpretación). Neste senso, agradézolles de corazón as mostras de agarimo
que, ao longo destes anos, me teñen dispensado.
Hai uns meses (verán de 2014), e polo mesmo
motivo, os posesores do pazo dos Gosende entrevistáronse co rexedor local,
obtendo como resposta a frialdade do desinterese. Na prensa de Pontevedra (20-12-2012), nun irreflexivo desaforo, a alcaldía
cualificara as ruínas da casa grande das Raposeiras como “pésima palleira”. A
sibilina autoridade, que ancheou e rebautizou a costa de Meilide co pomposo
nome de Avenida do Padre Sarmento, consente, ao mesmo tempo, a derruba das
paredes que o viron nacer, un edificio de indiscutíbel valor histórico para
Cerdedo.
A maiores, os descendentes de Gumersinda e
Vitorino desexarían que o escudo dos Gosende tornase a Cerdedo. De non ser
posíbel reconstruír o arco orixinal, a doela brasonada dignificaría a colección
do rimbombante e paupérrimo Museo da Pedra.
O 30 de decembro de 2014, unha delegación do
colectivo Capitán Gosende entrevistouse co director do Museo de Pontevedra no
seu despacho da vila do Lérez. Transmitímoslle a nosa preocupación polo estado
de conservación do pazo das Raposeiras, a vontade dos propietarios de legarllo
ao pobo e a abulia do Goberno cerdedense. Manifestámoslle, así mesmo, o desexo
de fotografar o escudo que, custodiado de primeiras nas ruínas de San Domingos,
leva máis dunha década lonxe da vista da xente (ao parecer, embalado nalgún
almacén). O director da institución museística limitouse a trasladarnos o seu
pesar persoal e a súa incapacidade institucional. Mágoa do Museo de Pontevedra,
convertido nun tentáculo do caciquismo cefalópodo da provincia.
Como xa expuxen no “Inventario xeral da freguesía de Cerdedo” (2002), as operacións de
compra (fálase de cinco pesos daquel tempo) e traslado do brasón resolvéronse a
finais dos anos vinte do pasado século, axilizadas polas componendas dalgún
preboste. Recepcionouna Xosé Millán, membro da Sociedade Arqueolóxica de
Pontevedra.
Abafados por tanta ineptitude, un empresario
da hostalaría local decidiu hai uns meses enfeitar o seu establecemento cunha
reprodución en pedra a tamaño real (45x35 cm) das armas de Gosende. Alí reina
dende aquelas o escudo para quen se queira reconciliar co noso glorioso pasado.
Agardo que estes artigos vallan para satisfacer a curiosidade (ou inducida
ignorancia) dos que, á vista do símbolo do que nós tanto nos honramos,
preguntan: “E quen é o Capitán Gosende?”.
.
.
.
No hay comentarios:
Publicar un comentario