2/8/15

UN OTERO ESPASANDÍN DE VINTE ANOS ( I ) - Faro de Vigo (2-8-2015)

.
.
.
.
Retrato de Otero Espasandín da autoría de Ana Santiso
.
.
.

Xosé Roxelio Otero Espasandín, mestre e poeta, fillo de labregos, naceu na parroquia cerdedense de Santa Baia de Castro, lugar de Castro do Medio, en novembro de 1900. Amén da súa obra poética e xornalística en galego, é autor, en castelán, de máis dunha trintena de libros de divulgación histórica e científica, elaborados, boa parte, durante a súa estadía bonaerense. O pintor e escritor Luís Seoane, camarada na diáspora, exclamaría: realizó en seis o siete años una labor enciclopédica sin igual.
Intelectual comprometido coa educación, a liberdade e a democracia, viuse obrigado a fuxir dunha España esgazada polas poutas do fascismo. Padeceu a condición de refuxiado no campo francés de Saint-Cyprien (1939) e o posterior exilio en Inglaterra (1939-41), Arxentina (1941-47) e Estados Unidos. Otero Espasandín, que non voltaría a Galiza, faleceu en Washington o 15 de outubro de 1987, após unha vida entregada ao estudo e á docencia. Vállanos de laudatio esta colección de retallos de prensa (1921-1929) cos que rememoramos apenas os seus anos mozos, os seus “enrabechados”, vertixinosos, esperanzados e “felices” anos vinte.
No xornal santiagués El Compostelano do 13 de abril de 1921 (páx. 3), baixo o titular “Maestros y estudiantes normalistas”, atopamos a Otero Espasandín, estudante de Maxisterio, asumindo o cargo de vicepresidente da xunta directiva da Asociación de Maestros y Estudiantes Normalistas.
            O 19 de abril de 1921, a mesma cabeceira (en portada) e baixo o titular “En la Normal”, informa: La última conferencia de Ciencias en la Escuela Normal de esta ciudad, estuvo a cargo del alumno de cuarto curso don José Rogelio Otero Espasandín, disertando sobre el tema “Estudio físico-químico del aire”. Expuso, acertadamente, los cuerpos que forman dicha mezcla, los procedimientos que en el laboratorio se emplean para separarlos y la acción que cada uno de ellos ejerce en la materia, y especialmente sobre los seres vivos. Hizo un detenido estudio físico del aire explicando la causa de la presión, meteoros aéreos y fenómenos ópticos que se producen en la atmósfera.
            A súa disertación deu pé a un debate entre o alumnado asistente que dirimiron os profesores Tello e Sáenz Morilla, titulares de Química e Matemáticas, respectivamente.
            El Compostelano do 17 de maio de 1921 (páx. 2), baixo o titular “En la Normal. Una gran fiesta literario-musical”, ofrece a crónica do acto que a Asociación de Maestros e Normalistas celebrou co gallo do remate do curso académico. Tras o discurso inicial, a cargo do presidente da entidade, sucédense lecturas de textos literarios, actuacións musicais e outras intervencións. O profesor de Matemáticas, Sáenz Morilla, aconseja a todos que estudien con afán, pero sin dedicarse a especialidades, porque cree que el maestro debe ser una enciclopedia, para lo que tendrá que saber de todo. Otero Espasandín aproveita a súa quenda para ler os versos doutro insigne mestre e poeta, José Mª Gabriel y Galán (1870-1905), en concreto, o poema titulado “El ama”: Yo aprendí en el hogar en qué se funda la dicha más perfecta, y para hacerla mía quise yo ser como mi padre era y busqué una mujer como mi madre entre las hijas de mi hidalga tierra...
            En El Compostelano do 1 de xuño de 1921 (en portada), baixo o titular “De Instrucción pública”, consta que José Otero Espasandín vén de finalizar os seus estudos na Escola Normal de Mestres de Santiago.
Ao pouco, ingresa no exército para cumprir o servizo militar (3 anos). Integrando o Batallón Expedicionario do Rexemento “Zaragoza”, é destinado ao norte de África. María Cuquejo Enríquez (Xosé Otero Espasandín. Obra galega, 2006), engade: por mor da desfeita de Annual (xullo de 1921), é mobilizado a Melilla, neste mesmo ano [...] En terras africanas coincide con Rafael Dieste, Amado Villar e mais Brea Segade e xuntos faranlle fronte a un destino duro tanto pola guerra como polos rigores do deserto.
            El Compostelano do 16 de xuño de 1922 reproduce, en portada, un artigo de Otero Espasandín titulado “Bar Cosmopolita. Escenas de campaña”, asinado en Ras Medua o 5 de xuño. A desfeita de Annual acontece un ano antes, nas fatídicas xornadas do 22 e 23 de xullo de 1921. Os poboados de Ras Medua reconquistaríanse o 21 de novembro, catro meses despois.
            No sobredito artigo, o de Cerdedo comparte a súa experiencia forzosa no conflito colonial español: Diré que el Bar Cosmopolita es, en síntesis, una especie de chabola en mucho inferior a una tienda de pulpo en una feria de cabeza de partido. Atendiendo al material de construcción, podemos dividirlo en dos partes. Forman la primera unos cuantos pedazos de puertas viejas colocados de punta y, asegurándolos, otros colocados horizontalmente sobre ellos y que, sumados a unas planchas alabeadas de zinc, forman el techo. Unos cuantos sacos deshechos, a los que sirven de soporte unos palos de pita, componen la segunda parte, más pintoresca, porque desde ella podemos contemplar una puesta de sol o el parpadeo de las estrellas...
Malia o contexto, na baiuca “Cosmopolita”, os recrutas galegos armaban animada e señardosa tertulia literaria. Naquel ermo, Otero Espasandín e Dieste, cerdedense e rianxeiro, fan agromar unha longa e incondicional amizade: Llegan juntos Cambeiro y Dieste. Éste hace unos símiles sutilísimos en el curso de su amena charla. Es el poeta aticista; siéntase a mi lado y hablamos extensamente de Valle Inclán, Oscar Wilde, Maeterlinck, Bernard Shaw, Unamuno, Carrere [...] Otros muchos entran y salen a menudo hasta que, recia y clara, una corneta nos anuncia un plato de rancho [...] A eso de las diez, un toque prolongado acallará las algazaras de los que en el campamento bailan muiñeiras al son de una gaita meiga y nostálgica...
No ano 23, Otero Espasandín, Dieste, Amado Villar e Brea Segade tornan ilesos do Rif. O xornal coruñés El Ideal Gallego do 20 de novembro de 1923 (páx. 3), na sección “Ecos compostelanos”, informa: En la “Casa de las Crechas” anoche, convocados por el director de la “Hoja Literaria” de Faro de Vigo, señor Posada Curros, se han reunido los colaboradores de ella, señores Cotarelo, Remiñán, Fuentes Jorge, Maside, Amado Villar, Otero Espasandín, Barrón y los cofrades de “La Buena Armonía”, señores Lema (don Manuel J.), López (don Antonio), Asorey, Fernández González, Rey Alvite y el dramaturgo San Luis, para festejar con una cena íntima el primer mes de la publicación de dicha Hoja.
O poeta Amado Villar (Villavril) dirixirá as páxinas literarias do Faro, arrequecidas coas colaboracións, entre outros, de Otero Espasandín.
            O xornal vigués El Pueblo Gallego do 29 de xaneiro de 1924 (páx. 6), na sección “Ecos compostelanos”, publica: A partir del día 1 de febrero comenzará a prestar sus servicios, en el acreditado Colegio del Ave María de Santa Eugenia de Riveira, nuestro especial amigo el joven escritor y maestro nacional D. José Otero Espasandín que desde esta misma fecha será también colaborador de “El Pueblo Gallego” en aquella localidad. Plácenos mucho que Otero Espasandín, muchacho de vasta cultura y espíritu agudo, vaya ocupar un puesto tan importante como el que se le ofrece en Riveira...
Otero Espasandín, canda Dieste, porá escola no Pósito de Pescadores de Ribeira. Xosé Mª Brea Segade fará o propio no de Rianxo. Segundo anota Dionísio Pereira (Paisaxe vital de X. Otero Espasandín con Castro ao lonxe, 2012), o de Cerdedo compaxinará as tarefas docentes no pósito coas de mestre de Matemáticas no colexio privado “Ave María”.          
O xornal El Compostelano do 21 de febreiro de 1924 (páx. 3) saúda a presenza de Otero Espasandín en Santiago.
            O xornal vigués Galicia do 22 de febreiro de 1924 (páx. 2), na sección “Santiago” (notas culturais), farase eco da presenza de Otero Espasandín nesta cidade.
            Continuará...

Faro de Vigo-Terra de Montes (2-8-2015).
.
.
.

No hay comentarios: