.
.
.
.
.
26/1/15
25/1/15
PELOTAZOS NO SANGAL (Faro de Vigo, 25-1-2015)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Pelota de fútbol dos anos vinte
. .
A historia do balompé
local asóciase indiscutibelmente ao topónimo “Sangal”. O Sangal é o nome do
monte comunal de Cerdedo e, asemade, a denominación de dous campos de fútbol
que, en épocas sucesivas e localizacións diferentes, existiron no concello.
No Sangal vello (despois, Novo Sangal), lomba achaiada á
beira da estrada de Ourense, batéronse heroicamente as dúas escuadras
cerdedenses: o Cerdedo F. C. e o FV, rebautizado após co nome de San Xoán C. F.
O Cerdedo F. C. fundouse alá polo ano 1926. De aínda
existir, o club cerdedense estaría a piques de cumprir 90 anos. Por facer a
comparanza, o Deportivo da Coruña constituíuse no ano 1906, o Celta de Vigo, en
1923 e o Pontevedra C. F. comezou a súa andaina no ano 1941.
Na páxina 7 do semanario El Heraldo Gallego (Órgano de las colectividades gallegas en El
Plata), editado en Bos Aires o 9 de maio de 1926, lemos a noticia fundacional: En reunión celebrada uno de estos días por
un grupo de entusiastas del football, se acordó la formación de un modesto
equipo con el título de Cerdedo F. C., habiéndose nombrado la siguiente
directiva: Presidente, don Antonio Sanmartín; secretario, don Francisco Varela
Garrido; tesorero, don Francisco Bouzas Varela; vocal primero, don Gervasio
Bugallo y segundo, don Francisco González. Nuestra enhorabuena a todos.
A seguir, faise enumeración dos primeiros benefactores: Con objeto de concluir las obras de nuestro
campo del Sangal se ha abierto entre los aficionados al deporte y amantes del
desarrollo del pueblo una suscripción que será cubierta con éxito en muy pocos
días.
He aquí la lista de los donantes
hasta ahora: Doña Carmen Díaz Gutiérrez, 25 pesetas; don Gervasio Bugallo, 25;
don Francisco Varela Buela, 15; don Francisco Bouzas Varela, 10; don Antonio
Vidal, 5; don Benigno Sanmartín, 5. Suma y sigue, 100 pesetas.
Consonte a listaxe de adhesións, represores e
represaliados unían esforzos en prol do ilusionante proxecto deportivo, dez
anos antes do fatídico verán do 36.
Ao respecto do acrónimo FV (O Efeúve), uns afirman ser as
iniciais de Figueiroa-Vilar, dúas aldeas da parroquia de San Martiño, posto que,
ao parecer, os veciños destes lugares integraban maioritariamente o cadro de
xogadores. Outros, que as siglas correspondían ao seu patrocinador, a Funeraria
Vidal, empresa vencellada co restaurante “O Meu Lar”. De feito, grazas ao
patrocinio d’O Meu Lar, o equipo lucía indumentaria completa (servizo de
lavandaría incluído) e mais rolda de espirituosos para correr, cando menos o
frío, nos xélidos domingos invernais.
Na década dos oitenta, militei, canda a rapazada de
Meilide, no San Xoán de Cerdedo e as miñas pernas probaron en máis dunha
ocasión a contundencia da liga de Terra de Montes e o xabre afochancado do
Sangal.
As consignas recibidas durante o quentamento eran poucas
e concisas: “Pelotazo arriba para que empalme Feroz”, “Pode pasar o balón pero non o xoghador” e “A patada máis
baixa no ceo da boca”. Naqueles combates sen cuartel, esfurricaría o mesmo
Espartaco.
A decadencia do concello, irreversíbel a todas luces,
concretouse na mingua demográfica e o conseguinte avellentamento da poboación.
Ao pouco, xa non quedaban voluntarios que, en número de once, quixesen vestir
de curto. En Cerdedo, o deporte contaxiouse da atonía xeral e daquelas tardes
de gloria apenas dan testemuño unhas poucas fotografías.
Pasaron os anos. Mentres o concello de Forcarei, tan mal
comunicado coma o noso, espelía o enxeño e ía fiando o seu tecido empresarial,
Cerdedo esmorecía sen dar enliñado a agulla.
A necesidade obrigou a transformar as abandonadas
instalacións deportivas nun predio industrializábel á espera de ocupantes. O
proceso non requiriu grandes investimentos, pois, cando menos, o terreo xa
estaba achandado.
A autoridade engaiolou os comuneiros de Cerdedo. Os
30.000 m2 do Sangal eran unha regalía, un océano de posibilidades,
centos de postos de traballo, a luz ao final do túnel. Barallábanse unha
enchente de presolicitudes: unha cementeira, unha cristaleira, unha empresa de
equipamentos, unha térmica de biomasa... Mesmo se lle fixeron as beiras á
Celulosa.
En 2004, co apoio unánime da asemblea comunal, o Concello
obtivo luz verde para expropiar aquel terreo por un “prezo simbólico” (cero
euros!!). A guiadiña comunidade de montes permitía que a cegueira privatizadora
lle ripase, a cambio de nada, unha boa porción do seu monte: o monte dos
veciños de Cerdedo, dos de antes, dos de agora e, sobre todo, dos do futuro.
Non demorou o Concello en pasar aos cartos o agasallo dos
dadivosos comuneiros. Por fin, en 2006, unha empresa fixo firme propósito de
recalar en Cerdedo. Segundo nos fixo saber o actual presidente dos comuneiros,
a irreflexiva autoridade vendeulle ao afortunado postor aquela tenza
recén-expropiada por pouco máis de 500.000 euros (en 2006, falábase de 48
euros/m2; bótense contas). O comprador, érache boa!, prometeu
progreso, riqueza, unha chea de postos de traballo... (Prometer, prometer ata
meter...). En maio de 2007, un cura bendiciu o flamante complexo fabril.
Privouse a autoridade en funcións da foto inaugural por non influír no
resultado das eleccións. Xa ven, unha democracia modélica.
En
Cerdedo nunca pasa nada e, xa que logo, pasa de todo, e pouco bo. A día de
hoxe, cóntanse cos dedos dunha man os cerdedenses vinculados laboralmente co
polígono industrial. Algo semellante aconteceu co parque eólico do Seixo. Seica,
a día de hoxe, a empresa aínda lle debe ao Concello (non aos comuneiros) uns
200.000 euros daquela operación á desesperada. A día de hoxe, outra empresa
medrou dacabalo da primeira para acabar tributando en terra allea. E todos,
mesmo a inoperante oposición, a mirar para outro lado.
E logo,
non sería máis intelixente ter negociado unha concesión da parcela, aínda que
fose de balde, sen perder nunca a propiedade? Non sería máis rendíbel ter a
tixola polo rabo para esixir novas contrapartidas de acontecer calquera muda
nas condicións pactadas? Isto lémbrame unha coñecida copla que cantaban os
canteiros cerdedenses deslocados nos Pireneos. “Ferrocarril de Canfranc, por
quen andas ghobernado...”.
Por
engadirlle máis pementa a esta fabada, só faltaba que un cracker metese man nas
contas do Concello e marchase cos 200.000 euros... Ben, isto sería demasiado
adubo.
En
resumo, os comuneiros de Cerdedo, asesorados polo inimigo, desprendéronse de
30.000 m2 de monte para goce exclusivo do capital privado que agora,
aínda por riba, os ningunea. Non se pode concluír doutro xeito, aos estrategas
do Concello a operación saíulles redonda, cuspidiña a unha pelota. “En política
pódese facer de todo, agás o ridículo” (Tarradellas dixit).
As
miñas amizades perigosas fixéronme chegar o outro día o pasquín (a toda cor e
pésimo galego) das obras e milagres do Goberno local. Leo que, non satisfeitos
coa primera fazaña, xa están pensando en facer o propio con máis dun millón de
metros cadrados de monte, esta vez dos comunerios de Folgoso. Deus os pille
confesados.
A
fotonovela do Concello, que aínda dá para ler, inclúe as varandas da estrada de
Limeres, os “quitamedos” que pretenden disimular a corta indiscriminada de
carballos. Prégolles encarecidamente que non poñan a proba a súa eficacia. A
maiores, a praia fluvial (ou piscina), inaugurada centos de veces, e as
presuntas instalacións deportivas anexas que (desengánense os de fóra) non son
máis ca as leiras de sempre acoutadas con malla de obra de cor laranxa (por
fortuna, xa foi retirada canda os lombos rebenta-amortecedores).
Outro
capítulo importante son as fontes, esas que o Concello anota no seu haber pero
que, en realidade, son sufragadas cos cartos das comunidades de montes. Non sei
cal escoller como paradigma da horterada: o avechucho de San Martiño, o león de
Filgueira ou o mausoleo da vaca de Cerdedo. Isto da proliferación de fontes a
min chéirame a nostalxia ideolóxica. Polo menos, estas non se adobían co xugo e
as frechas.
As
páxinas 8 e 9 do folletín dedícanselle á cíclica enxurrada de chapapote.
Créanme cando lles digo que é triste observar a capela do San Bertolameu, en
Chamadoira, asoballada polo asfalto. A seguir, os pasos de peóns pintarrallados
de azul, o emprego de herbicidas para desbravar as beiravías (isto omítese) e
as rotondas.
Despois
de moito cavilar, o Concello decidiu esquecer o asunto da sinuosa variante,
gabándose de terlle trocado a Fomento un viaduto por tres rotondas. A min sóame
de novo ao conto da toupeira (o orzamento da variante roldaba os 48 millóns de
euros). Hai anos que veño criticando o proxecto da variante de Cerdedo, así
que, non vou fochicar máis na ferida. Agora ben, das prometidas redondas, a que
me parece fóra de toda lóxica é a do cruce cara ao Serrapio.
Segundo
pintan no plano, o desmesurado vial desfigurará a contorna do abandonado
Vichocuntín de Riba (a famosa e fermosa aldea prohibida). Postos a facer
rotondas, é difícil entender como non se se lle dá prioridade á mellora do
perigoso acceso ao lugar de Pedre. Probabelmente, a autoridade considera que
estes veciños xa van ter abondo coa trincheira (ou acantilado) contemplada nas
obras do tren lixeiro Vigo-Madrid.
Fai ben
o Goberno local en contratar un técnico en Medio Ambiente para protexerse de si
mesmo, malia que o diplomado en Turismo en prácticas teña por difícil misión
ensinarlles Cerdedo aos de Cerdedo. No capítulo dos orzamentos para o 2015, o
Concello destinará 350.000 euros para gastos de persoal. Velaquí un exemplo de
empresa boiante. Feliz ano electoral.
.
.
.
22/1/15
19/1/15
.JPG)
18/1/15
CAPITÁN GOSENDE FAI HISTORIA EN CERDEDO (Faro de Vigo, 18-1-2015)
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Ao pé do petróglifo descuberto en Carballás (Cerdedo).
..
Cando un lles confía boa
parte da súa vida aos camiños, de cando en cando, o vadiar vese premiado cun
roibén, cun poallar miudiño, cunha fonte de auga fresca, co relato dun viaxeiro
que vén de volta. Cando un dedica boa parte do seu tempo a remexer no pote das
apócemas, de raro en raro, o gurgullar da fervura zarrapícao co escumallo das
revelacións.
A segunda fin de semana de xaneiro, o colectivo Capitán
Gosende foi agasallado novamente polos lares viales, nosos valedores. Non temos
queixa, cando o desazo ou o fastío nos torce o carro, axiña o destino se
confabula para devolvernos á verea. Porque hai que tirar para adiante, chova
que vente; testa contra a desventura.
A noite do sábado 10, ascendemos entre a néboa ao monte
Coirego (Cotobade). Alí, no Chan da Poza, citarámonos cos compañeiros da
Asociación Astronómica Sirio de Pontevedra, para, valéndonos do telescopio que dispoñen
en usufruto (mercé a un convenio de xestión asinado cos propietarios, os tamén amigos
Canón de Pau), observar o avance do cometa C/2014 Q2, máis coñecido por Lovejoy,
en homenaxe ao seu descubridor.
Houbo un intre no que sopesamos dar volta, pois, o
pachorrento meteoro ameazaba con privarnos da corrica dos meteoritos. Por
fortuna, a medida que iamos gañando altura, xa perto daquel planalto, o pano da
brétema retirouse e o universo refulxente fíxose escenario. Comezaba o
espectáculo.
O astro
de cauda verde esmeralda andaba no seu perixeo. En nada, volvería esvaerse na
fondura do cosmos, ensumido nunha singradura de 8.000 anos. Como non temos por
intención quedar para a semente, era obrigado trasnoitar.
O astrónomo
afeccionado australiano Terry Lovejoy manexaba un telescopio Schmidt-Cassegrain
de 200 mm cando se decatou da presenza do cometa. Nós contabamos cun
Meade LX200 ACF de 400 mm. O obxectivo, coma sempre, era non perder detalle.
Axiña
comprobamos como a visita ao observatorio do Coirego non se ía limitar ao
visionado do fatuo corpo celeste. Malia a friaxe, os voluntarios da asociación non
dubidaron en impartirnos unha clase de astronomía básica: o planeta Xúpiter
amañeceu polo leste (as lentes permitíronnos ver o aliñamento de tres das súas
lúas: Ío, Europa e mais Ganímedes); a constelación de Orión (eu chámoa “a
cafeteira italiana”), co seu inconfundíbel cinto de estrelas (as Tres Marías); a
constelación dos Xemelgos (Cástor e Pólux); as Pléiades (a galiña dos pitos de
ouro), instaladas na constelación do Touro; a Osa Maior (o Carro); a Osa Menor
(o Carriño), coa estantía Estrela Polar indicando o norte; Casiopea (o uve
dobre); a constelación do Cisne e, na outra punta, a estrela máis brillante do
ceo, Sirio, que lle dá nome á asociación. A cada pouco, os berros de aglaio abalaban
o silencio da noite, ao sermos sorprendidos polo chispear das últimas
Cuatrántidas.
Atrapallábanseme
no maxín as reflexións do televisivo Calr Sagan que conseguiu meter no corpo
daquel neno que fun o becho da astronomía: “A vida é so unha ollada momentánea
das marabillas deste abraiante universo. É triste que tantos a estean
desbaldindo, soñando con fantasías espirituais”; “Para facer unha torta de
mazá, primeiro tes que crear un universo”; “Ás veces creo que hai vida noutros
planetas e, ás veces, creo que non. En ambos os dous casos, a conclusión é asombrosa”...
Fun
calado durante a viaxe de volta. Matinaba no máxico anteollo do Coirego (2008),
en Cotobade; no observatorio das Casetas (2009), en Forcarei. Cerdedo coma
sempre, ás escuras. De socato, imaxineime contemplando o firmamento ao abeiro
da malfadada escola de parapente, na preeminente atalaia do Seixo. Edificio,
hogano, arruinado, abandonado, esquecido, desmantelado. Cantos cartos tirados
sen criterio. En 2007, sinalei, entre os enunciados do “Proxecto Montaña
Máxica”, a pertinencia de instalar un observatorio astronómico no alto Seixo. “O
ser humano é un esmolante cando pensa, pero un deus cando soña”. Sigamos
soñando.
Ao día
seguinte, como dende hai tres anos e de xeito ininterrumpido, os Gosende
tiñamos actividade en Cerdedo. Á hora de costume, fixemos conclave no noso
cuartel xeral. Rebumbio de xente na sobremesa. Caras coñecidas. Afagamos
cortesmente os amigábeis comensais, entre os que se atopaban: Paulo Nogueira e
Magoia Bodega, integrantes dos Treixadura; o cantautor guardés Tino Baz e a insigne
poeta Luz Fandiño. Bicos e apertas. A xente boa botárase ao camiño aquela
tarde. Despedímonos, aínda que os adeuses, como se verá, acabarían
converténdose nun deica logo.
Urxía
pórse en movemento, xa que, ás seis, quedaramos ao pé de Portalén, no monte do
Seixo, cos amigos Beka Iglesias, artista dixital, e Óscar Carballeda,
permacultor, aveciñados na aldea das Chozas do concello da Lama. Por fin se ía
facer realidade unha das miñas arelas. A célebre Portalén, que dei a coñecer no
verán de 2002, íase dotar, grazas á xenerosa iniciativa persoal destes mozos,
dun fito sinalador digno da súa transcendencia, respectuoso, asemade, coa paisaxe
e co propio megálito.
Iamos
con algo de adianto, así que lles propuxen aos Gosende facer unha paradiña na
aldea de Carballás. Hai unhas semanas, cadrando cunha das visitas guiadas á Montaña
Máxica, decateime de que alguén estivera rozando unha leira solapada pola matogueira,
para fornecer de pasto o gando. Tras os labores de desbravamento, quedou ao
descuberto unha xeitosa peneda. Aqueles outeiros reclamaron a miña atención e
figuraban na inesgotábel listaxe de tarefas pendentes. Chamaríanlle tamén a
atención a algún druída da Idade do Bronce? Era moito hora de comprobalo.
Abeiramos
o carro ao pé da estrada, a uns 400 m do rueiro, e, sen demora, galgamos lomba
arriba. A intuición empurroume dereitiño ao curuto (644 m). O sol da tardiña
untaba as súas raiolas de mel nas fatias de granito. Acadei o coto e,
albízaras!! Afeitos ás foquiñas do noso ubicuo “cazoleteiro”, a visión dun
extraordinario conxunto de círculos concéntricos (un elemento central, de maior
tamaño, do que irradian, cando menos, outros tres máis pequenos) fíxome choutar
de ledicia. Outra amosega no cinto de Capitán Gosende. Desculpen a inmodestia,
máis sábeme dicirlles que o de Carballás fai o petróglifo número doce na miña
conta persoal de achádegos.
A carón
da laxa principal, Anjo Torres atopou un fragmento esgazado de pequenas
dimensións sinalado con tres coviñas. En prol da súa conservación, cumpriría
trasladalo a un lugar seguro. Ben seguro, outorgaríalle razón de ser ao triste
e desenxabido Museo da Pedra de Cerdedo. A idea non nos convence moito, mais,
visto o visto, peor estaría no PAAR de Campo Lameiro. O novo gravado rupestre
bautizouse co nome de “petróglifo de Carballás” (coordenadas: X-552.515;
Y-4.708.610).
O monte
do Seixo suma outro gravado rupestre ao seu abismante repertorio arqueomítico.
Felicitámonos efusivamente. Sen tempo para recreármonos coa descuberta,
proseguimos a marcha cara a Portalén.
Alí, na revolta de Portalén, Beka e Óscar levaban xa un
anaco ocupados na óptima localización do fito, supeditando a súa visibilidade á
existencia ou non de cobertura, xa que o sinalador ía provisto dunha tarxeta
impresa cun código QR para acceder in
situ, a través dun terminal telefónico, á información que sobre Portalén
existe na Rede.
Segundo nos explicou Óscar, o marco está elaborado con
madeira de piñeiro galego (pinus pinaster),
tratada con sales de cobre en autoclave. A maiores, aplicóuselle unha man de lasur
para exteriores (aceite ecolóxico). O texto, “Portalén”, foi gravado cunha
fresadora de man.
O chanto foi fincado a uns 20 m ao norte de Portalén, no
punto onde conflúen os excursionistas que se aproximan a pé dende a Cruz do Seixo.
O rótulo orientouse a poñente, cara á corripa aberta polos numerosos visitantes
que acceden dende a pista. Procurouse, deste xeito, atender os dous
itinerarios. Hoxe por hoxe, malia non mediar apoio ningún por parte das
distintas administracións, aquel lugar converteuse nun concorrido santuario
pagán. Mellor así.
Ao pouco de rematar os traballos, mentres contemplabamos
arroubados o sol solsticial asomar polo van de Portalén, oímos voces de xente
que se achegaba. Eran os admirados amigos de Treixadura, o bardo Tino Baz e a escintilante
Luz Fandiño. A súa presenza alumou o luscofusco. Todos decidiran pórlle remate
á súa xornada en Cerdedo, ascendendo á montaña sagrada.
O sol deu as últimas bocaladas e, na soleira de Portalén,
Tino Baz, a capela, ceibou do peito o seu poema “80 anos de Luz”, composto na
honra da poeta compostelá, exemplo, con 84 anos, da Galiza digna, irredutíbel e
contestataria. Os aplausos emocionados resoaron lonxe.
Hai días nos que un se ve incapaz de administrar tanta
beleza. .
.
.
17/1/15
15/1/15
8/1/15
7/1/15
DE CERDEDO AO CEO ( II ) - (Faro de Vigo, 7-1-2015)
.
.
.
.
..
.
.
Roda celta labrada nunha tumba do camposanto de Quireza.
.. ..
Visitado o
camposanto de Tomonde, fixemos un pouso para o xantar. Recuperado o alento, a
tarde do 26 investímola na visita dos cemiterios parroquiais de Figueiroa e
Castro.
O
igrexario de Figueiroa localízase no
seo do rueiro de San Martiño. Á
esquerda da estrada, érguese un cruceiro provisto de pousadorio. O templo data
do século XIX (o antigo localizábase no lugar de Figueiroa). Edificio duns 24 m
de lonxitude, orientado a poñente. O lanzal campanario ten un aire co de
Tomonde.
Dende
a estrada, accédese ao camposanto (nivel inferior) a través de catro chanzos de
escaleira. As tumbas terreñas lousan o adro e flanquean a igrexa. Á esquerda da
porta grande, en terra, observamos a tumba de “Don Manuel López Vizcaíno.
Párroco. *1885-†1983. Recuerdo de sus sobrinos”. Di o pobo que don Manuel, o
crego de San Martiño, de infausta memoria, usaba lentes escuros por mor da súa
“ollada forte”. Tamén no chan, á dereita, a lápida dun neniño: “El ángel Eligio
Simal Torres subió al cielo 22-11-1925 a los once meses”. Róldannos os
defuntiños retratados polo fotógrafo Virxilio Viéitez.
Aconchegada
a un ángulo da igrexa, batemos cunha estela estarrecedora. A caveira, sobre
tibias cruzadas e baixo gadaño ameazante, non nos quita ollo: “Bajo de esta
losa fría descansan mortales restos del cura Vidal García que os dio sanos
consejos. Falleció en 1º de febrero de 1891 a los 42 años de edad. Rogad a Dios
por él”. Uns metros antes, apoiada contra a parede, detémonos fronte a outra
lousa profusamente labrada (albíscase un reloxo de area, unha gadaña e un
facho).
O
muro que acouta o camposanto sostén seis cruces dun incompleto viacrucis. A
sétima cruz, mutilada, tamén se apoia na parede sur (botamos en falla oito
elementos). As caveiras talladas nalgunhas lápidas lémbrannos o que somos.
A
carón da estrada, a face interior do muro de cerramento sostén un sentadoiro
corrido. A casa reitoral é magnífica, malia estar en completa e desoladora
ruína. Atronan as campás, enfatizando o paso do tempo. Noutrora (facéndonos eco
da rumoroloxía), un fío de arame cruzaba o camiño, voando dende o campanario
deica a reitoría, accedendo ao cuarto do cura pola ventá. O crego, deste xeito,
aínda podía dar o segundo toque da misa ao agocho de sabas e cobertores.
A
groseira ampliación do cemiterio de San Martiño asoballou un fermoso pombal de
planta circular. Por se interesar, un nicho está en venda. Nestes panteóns
novos, aliñados fóra do camposanto primitivo, atopamos a sepultura de Roxelio
Arca Rivas (1913-2010), canteiro e miliciano anarquista, fillo de Francisco
Arca Valiñas, mártir da República. Gardamos un respectuoso e emocionado
silencio. Sit tibi terra
levis. Ao camposanto de Figueiroa tamén se lle asignou o número 13.
Abandonamos
San Martiño de Figueiroa e chegamos á parroquial de Santa Baia de Castro. O templo actual, do século XVIII, oriéntase
cara a poñente. O igrexario atópase a medio camiño das aldeas de Castro do
Medio e Castro do Cabo, na aba noroeste do coto de Castrodiz. Un inxel cruceiro
e un canastro dannos a benvida.
Unha
imaxe da padroeira preside a portada do templo. Edificio duns 20 m de
lonxitude. Espadana de dous corpos e tres vans onde se aloxan dúas campás. Da
estrutura, sobresaen catro gárgolas.
As
lápidas compoñen o adro, atinxindo a metade do couto sagro. Rosáceas, caveiras
e tibias. Nunha delas, riscouse rudamente un
corazón. Estelas. Tumbas de anxos, algunhas reproducindo a forma dos cadaleitos
de antano. Entremedias, un púcaro de porcelana, representando uns golfiños,
sostén unha rosa de plástico. Rexistramos as fórmulas D.E.P. canda R.I.P. e
mais E.P.D.
No
cemiterio de Santa Baia achamos, á esquerda da igrexa, outra inscrición en
lingua galega: “Delmino Vázquez Moreira morreu o 28-6-1962. D.E.P. A súa muller
Sofía, os seus fillos J. Antonio e M. Esther Vázquez Otero”. Tamén se empregou
a nosa lingua para honrar o nicho de María del Carmen Otero Zapatero
(1932-2011), Cayetano Pérez Pérez (1927-1982) e Gumersindo Pérez Otero
(1961-1988): “Un tempo para vivir, un tempo para lembrar”.
Na
parte nova do cemiterio, á que se accede por unha escalinata de pendente
pronunciada, achamos a sepultura de Sara Otero Espasandín (†1992), irmá do
poeta e científico Xosé Otero Espasandín (1900-1987) cuxos restos repousan en
terra allea (Bethesda, Washington), contravindo o seu desexo: “Pídoche,
Castrodiz, dende esta terra envellecida nova, metro e medio de chan pra cando
morra” (“Pico de Castrodiz”, 1942). Unha fonte de auga cantareira mana do
camposanto.
Xa
na xornada do sábado 27, desprazámonos ao cemiterio de Quireza. A igrexa (sécs. XVII e XIX), baixo a advocación de San Tomé, orienta a súa portada cara ao
solpor. Edificio duns 22 m de lonxitude. Por riba da porta grande, lese a
inscrición: “Se hizo esta obra [...]. Año de 1847”. No centro do frontón
partido, un fornelo garda a talla do padroeiro. Campanario de dous corpos. O
superior, octogonal. No inferior, alóxase unha campá. No alto da torre, uns
altofalantes proxectan aos catro ventos as badaladas horarias (pregravadas).
Desaxeitado xogo de vidreiras.
A
diferenza do visto anteriormente (liña de panteóns circundando o adro), a
necrópole de Quireza, estruturada en tres niveis, ábrese cara ao sur e cara ao
leste, converténdose nun miradoiro privilexiado das aldeas, do val do Quireza e
do pico de Castrodiz. Ao nivel da estrada de acceso e da explanada do
aparcadoiro (nivel inferior-recanto sueste), construíuse, de costas á igrexa,
un panteón.
O
conxunto de Quireza é o máis coidado, amplo e monumental (restaurado en outubro
de 2006). Sen considerar a superficie dos inmóbeis (igrexa, casa reitoral,
panteóns...), o recinto sagro sobrepasa os 5.000 m2.
Nós
achegámonos polo sur, deixándonos guiar polo aliñamento de cruceiros que, en
número de once (máis dous pedestais orfos), arman un incompleto viacrucis (botamos
en falla catro elementos). Preside o anteadro (espazo lousado) un fermoso
cruceiro de fuste helicoidal da autoría de Antonio Ferreiro (ano 1902),
superando en esvelteza ao seu xemelgo de Cerdedo. Na basa do fuste (octogonal),
labráronse tres instrumentos da Paixón (a escada, a lanza e a vara coa
esponxa). O segundo cruceiro, de menor altura, presenta un pedestal enfeitado
con catro caveiras (unha por cada canto), un sapo, un lagarto e dous pares de tibias
en cruz. Á esquerda, observamos a arruinada casa reitoral, con solaina ao
nacente, soportada por oito piares. Na veiga anexa, érguese un hórreo.
Accedemos
ao adro. No chan, a superficie ocupada polas lápidas sobrepasa os 700 m2,
arrodeando a igrexa, agás polo resío posterior. Á esquerda, batemos de primeiras,
cun panteón dotado de altar baixo baldaquino: “Año 1967. Propiedad de don
Erundino Gago Blas” (antigo párroco).
Nunha
das tumbas terreñas lemos: “D.O.M. A la memoria de Isolina Gamallo Barreiro.
Falleció [...] de 1810 a los 20 años de edad. D.E.P.” Tan só un ano antes, en
abril de 1809, en plena Guerra da Independencia, Quireza padeceu a acometida
sanguenta do exército francés. O antiquísimo acrónimo fúnebre D.O.M.
correspóndese á expresión latina Deo
optimo maximo (Para o mellor e máis grande deus”), dedicada a Xúpiter.
Posteriormente, foi cristianizada, pasando a significar “Para Deus, o mellor e
o máis grande”. Outras datas recuadas e lexíbeis son as de 1860 e 1891.
Na
terra, tamén nos chama a atención a lápida de Antonio Touriño García “Ordenado
de misa” (†1911), disposta en sentido contrario ás outras. Así mesmo, outra cuxa
inscrición é un signo de interrogación acompañando as letras “J E”. E outra,
enfeitada co risco de Salomón: “Aquí descansan las cenizas de Rosa Arén y de
sus hijas Manuela y Nemesia D.E.P. Recuerdo de Máxima Portela que jamás las
olvida”. Hai epitafios que son novelas.
As
lápidas máis vellas adobíanse coa rosácea de seis pétalos. Nalgúns casos, a
rosácea substitúe a cruz. Ao respecto, cómpre salientar a rosácea (ou roda
celta) labrada na lápida que ten por inscrición: “D.O.M. Manuel Paz falleció el
2[¿?] junio de 1907 a los 79 años de edad. D.E.P.” Talvez, sexa reutilización
dunha estela romana. Son frecuentes os baixorrelevos de caveiras na cabeceira e
tibias cruzadas e gadañas aos pés. Rexistramos, de trazo rudo, outros dous corazóns.
Pola
banda esquerda, dezasete panteóns reproducen o mesmo esquema construtivo:
vertical de tres nichos baixo arco oxival de interior trilobulado cuxo remate é
unha cruz ou unha imaxe. Dos dezasete, trece son similares.
No
cabo do camposanto, atopamos epitafios en galego: “Aquí dorme no derradeiro
sono o noso bon Antonio Garrido Pintos que finou o 22 de outubro de 1995 ós 73
anos de idade. A túa familia ha de quererche namentras que viva”. No nicho de
baixo: “Tatiana Ulla Garrido (*1974-†2009). Sempre estarás connosco”.
Tras
o vidro que pecha o nicho de Manuel Borrajo Otero (†2007), lemos nun carteliño:
“Manolito. Adios, vista dos meus ollos non sei cando nos veremos. Tus
sobrinos/as”. No cinceiro dos Garrido Fraíz e Bouzas Piñeiro: “Descansan na paz
do Señor”. No nicho de Serafín Ovelleiro Blanco (†2000) e María Pereiras Gómez
(†1970): “Rdo. da súa familia”.
Dous
panteóns subterráneos acóutanse por cadeas que penden de seis ou oito chantos.
Achegada á parede sur da igrexa, acho a tumba de meu tío avó Francisco Solla
(†1952), avantaxado canteiro, oriúndo da aldea de Abelaíndo, alcumado “Mans de
ouro”.
No
terceiro nivel do cemiterio, na segunda fileira de panteóns, atopamos o nicho
de Severino Rascado Portos, da aldea de Mamoalba, que morreu en 2013 aos 90
anos de idade. Unha fotografía do vello socialista, cos seus característicos
óculos, olla para nós tras o cristal. E o pensamento asolágase cos versos do
poeta Eliseo Diego: “La muerte es ese amigo que aparece en las fotografías de
la familia, discretamente a un lado, y al que nadie acertó nunca a reconocer”.
.
.
.
Suscribirse a:
Entradas (Atom)